بدون شک کلمه ترانزیت را بارها از طریق مختلف شنیده ایم؛ پس لازم است که نکاتی را در مورد ترانزیت کالا بدانیم تا بتوانیم در تجارت موفق تر عمل کنیم.
ترانزیت کالا و انواع روشهای آن
ماشینهای بزرگ کالاها را به کشورهای مختلف حمل می کنند و یا برعکس از کشورهای دیگر وارد ایران می شوند. این نوع صادرات و واردات طبق تفاهمهایی است که بین دو یا چند دولت منعقد می شود. 
ترانزیت به معنای ارسال کالا و یا اقلام است که از طرف فروشنده ارسال شده اما هنوز به مقصد و خریدار نرسیده و در مسیر است. ترانزیت می تواند از تمامی مسیرهای رفت و آمد بین کشوری انجام بگیرد. ترانزیت به دو دسته تقسیم می شود:
- ترانزیت داخلی
- ترانزیت خارجی
ترانزیت داخلی به جا به جایی محموله های گمرک نشده از گمرک یک کشور به گمرک دیگر گفته می شود. ممکن است محموله ای بدون انجام عملیات گمرکی از گمرک بوشهر به گمرک دیگری در کشور منتقل گردد و آن جا کارهای گمرکی و ترخیص آن انجام شود. به این نقل و انتقالی که داخل کشور انجام می شود، ترانزیت داخلی می گویند. 
مدارک مورد نیاز برای ترانزیت خارجی و داخلی
مدارک لازم برای ترانزیت داخلی کالا در کشور عبارت است از:
- بارنامه
- فاکتور فروش کالا
- لیست عدل بندی
- ترخیصیه
- پروانه بهره برداری شرکت تولید کننده کالا
- قبض انبار گمرک
- گواهی مبدا
- گواهی ثبت سفارش
به این نکته حتما توجه داشته باشید که برای حمل و نقل یا ترانزیت کالا، در برگه بارنامه باید درج شده باشد که شرکت حمل و نقل مورد نظر، اجازه ترانزیت داخلی کالا را دارد. پس از جمع آوری تمام مدارک و اظهارنامه توسط گمرک، تمامی کالاها به صورت دقیق مورد بررسی قرار می گیرند تا از تطابق کالاها با مدارک آنها مطمئن شوند. به عبارت دیگر، کالا باید به گمرک مقصد بدون هیچ گونه دخل و تصرفی رسانده شود. ترانزیت خارجی یا بین المللی به جا به جایی کالا و محموله های مختلف بین دو کشور گفته می شود. به عنوان مثال: ارسال کالا از ایران به کانادا یا از ایران به ترکیه ترانزیت خارجی می باشد. 
مدارک مربوط به ترانزیت خارجی کالا با ترانزیت داخلی کمی متفاوت است؛ این مدارک شامل موارد زیر می باشد:
- فاکتور خرید کالا
- بارنامه کالا
- لیست عدل بندی
- معرفی نامه
- ضمانت نامه یا تعهد قانونی
- وکالت نامه
- تصویر کارت بازرگانی
- مجوز عبور جهت ورود کالاهای ترانزیت
- مجوز بانک
- راهنمای CHR جاده ای و گذرنامه
انواع مختلف ترانزیت کالا
ترانزیت دریایی: این روش سابقه ای طولانی دارد و از قرنها پیش برای حمل و نقل کالا بین کشورهای مختلف، مورد استفاده قرار می گرفته است. در ترانزیت دریایی صادرات نفت یا واردات آن و بقیه ی مایعات هم انجام می شود و تنها مختص به کالاهای وارداتی یا صادراتی نیست. افراد برای ارسال یا دریافت بسته های کالایی خود مثل: حمل اثاث به کشورهای خارجی از این روش حمل و نقل بین المللی استفاده می کنند. قراردادی در ترانزیت دریایی وجود دارد که به آن FOB گفته می شود. در صورتی که حمل و نقل دریایی بر اساس این قرارداد یعنی FOB انجام شود، هزینه های حمل محموله ها تا رسیدن به عرشه کشتی بر عهده شخص حقوقی یا سازمان و شرکت ارسال کننده است و هزینه های بعدی بر عهده گیرنده می باشد. تزانزیت هوایی: رایج ترین روش حمل و نقل بین المللی کالا به حساب می آید و معمولا برای حمل و نقل محموله های ارزشمند که حجم و وزن کمتر دارند و همین طور کالاهایی که نیاز به جا به جایی سریع دارند، مورد استفاده قرار می گیرد. پرواز معمولی با پرواز حمل و نقل کالا متفاوت است و فقط در یک شرایط حمل کالا با پرواز معمولی انجام می شود. 
در واقع یکسری پرواز خاص برای حمل و نقل کالا است که به آن پرواز ترانزیت می گویند. در این شرایط، پرواز و هواپیما فقط به حمل و نقل محموله های مختلف بین دو کشور اختصاص پیدا می کند. به عنوان مثال: در پروازهایی که واکسنهای کووید 19 را به کشورهای مختلف حمل می کنند، شرایط خاص برای نگهداری واکسن در پرواز برقرار است و تنها محموله موجود در پرواز، واکسنهای ویژه کرونا است. در کل برای یکسری کالاها مثل همین واکسن که شرایط نگهداری آن خاص و زمان فاکتور مهمی است از پرواز استفاده می کنند. ترانزیت ریلی: این روش حمل به وسیله خطوط قطارهای معمولی یا اکسپرس انجام می شود و لازمه آن وجود خطوط ریلی بین دو کشور است. به همین دلیل غالبا بین کشورهایی که دارای مرز زمینی مشترک هستند و خطوط ریلی بین مرز دو کشور وجود دارد از این روش برای ترانزیت استفاده می شود. بیشتر کشورهای اروپایی هم مرز از ترانزیت ریلی برای جا به جایی کالاهای مختلف استفاده می کنند. این روش در مقایسه با ترانزیت دریایی و هوایی، بسیار مقرون به صرفه است اما محدودیتهایی برای استفاده از این روش وجود دارد. 
ترانزیت جاده ای: این نوع ترانزیت بیشتر از مدلهای دیگر برای ما مرسوم است. این نوع از ترانزیت کالا به وسیله تریلرهای ترانزیت جاده ای انجام می شود و البته معمولا برای ترانزیت بین کشورهایی که مرز مشترک با یکدیگر دارند یا به هر ترتیبی فاصله جغرافیایی و مرز زمینی منطقی با هم دارند، کاربرد دارد. در واقع باید جاده ی ترانزیت باشد تا بشود از این روش استفاده کرد. موقعیت و وضعیت ایران در انواع ترانزیت سالها است که تجارت دیگر فقط مختص به کشورهای همسایه نیست، بنابراین ترانزیت نیز مبحث جدیدی در دنیای تجارت خارجی نیست. ولی امروزه به خاطر روابط تجاری گسترده تر در سطح جهانی و شدت رقابت برای کسب بازارهای جدید، ترانزیت اهمیت بیشتری پیدا کرده است. به طوری که کشورهای زیادی با برنامه ریزی و استفاده عالی از موقعیتها و امکانات ترانزیتی خود به درآمدهای زیادی رسیده اند. ایران از جمله کشورهایی است که به دلیل موقعیت استراتژیک و جغرافیایی خاصی که دارد از جایگاه ویژه ای در ارتباطات تجاری و ترانزیت برخوردار است و محل گذر چندین کریدور مهم بین المللی می باشد. 
این کریدورها، فرصتهای زیادی را در اختیار کشور ما قرار دادند تا با استفاده عالی از آنها به کسب درآمد ارزی و رشد اقتصادی برسیم. نتایج بررسیها نشان می دهد که بیشتر بار ترانزیتی کشور از طریق جاده ها است و سهم راه آهن در این زمینه بسیار کم می باشد. اهمیت و نقش ترانزیت در اقتصاد ایران در مقایسه با کشورهای منطقه در عرصه تجارت بین الملل، بهره برداری از موقعیت جغرافیایی جهت حمل و نقل کالا و آسان شدن تجارت بین کشورها به یک مزیت تبدیل شده و به عنوان یک شاخص جهت رشد در تمامی زمینه ها مثل: تجارت، اشتغال و حمل و نقل می تواند موثر باشد. بعضی کشورها چون موقعیت جغرافیایی مناسبی دارند با یکسری راهبردها و سرمایه گذاریها در امور زیربنایی توانستند از این مزیت برای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقا جایگاه خود در توسعه تجارت بین الملل به نحو مطلوبی استفاده کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز از کشورهایی است که به لحاظ موقعیت جغرافیایی از مزیت عبور کالا بهره مند می شود و می تواند با تجهیز کردن همزمان راه های ورودی و خروجی کالا در شمال، جنوب، شرق و غرب کشور که تکمیل کننده کریدورهای بین المللی است، جایگاه واقعی خود را در صنعت ترانزیت تحقق ببخشد و از این مزیت در راستا افزایش درآمدهای ارزی و ارتقا موقعیت راهبردی کشور در منطقه به نحو مطلوب استفاده کند. نویسنده: سعید باقری مشاور تجاری