این روزها موضوع اقتصاد برای بسیاری از افراد مورد توجه قرار گرفته و سوالات زیادی را برای مردم به وجود آورده است؛ لذا ما در این مقاله اثرات افزایش نرخ بهره بر تورم و نقدینگی مردم در بازار ایران را بررسی خواهیم کرد.
از آنجایی که انسانها ذاتا به دنبال کسب سود و منفعت خود هستند، به روشهایی فکر می کنند که در آن بیشترین درآمد را داشته باشند تا به هدف خود برسند؛ در واقع این همان تعریف ساده علم اقتصاد می باشد.
علم اقتصاد، دانش مربوط به استفاده حداکثری از منابع محدود موجود است؛ از بارزترین موضوعاتی که در بحث علم اقتصاد به ذهن خطور می کند، موضوع پول و ارزش پول است.
با توجه به اینکه تمام کشورها در جهان معاملات خود را با پول و یا معادل ارزش آن انجام می دهند، مشاهده می شود که ارزش پول هر کشور با دیگری متفاوت است.
اثر تورم بر نقدینگی و بازار ایران
نقدینگی، نرخ تورم و نرخ بهره از جمله عواملی هستند که بر ارزش پول اثر می گذارند.
به تمام وجوه نقد افرد که شامل اسکناس و مسکوک در دست و موجود در حسابهای بانکی آنان است، پول گفته می شود.
تمام داراییهایی که راحت به نقد تبدیل می شوند و ابزاری که برای پرداخت و جا به جایی پول از آنها استفاده می شود، مانند چک و کارتهای اعتباری شامل پول می شوند.
نقدینگی یا liquidity در تعریف کلی تمام داراییهای نقدی افراد است و اسکناسهایی که افراد برای خرید مایحتاج روزانه با خود حمل می کنند، نقدترین داراییهای آنان است.
در صورتی که فرد بتواند دارایی خود را راحت به نقد تبدیل کند، آن دارایی نقد شوندگی بالاتری دارد، به عنوان مثال: مبالغ موجود در حساب بانکی راحت به اسکناس تبدیل می شوند اما فروش یک منزل یا خودرو به سادگی و سرعت بالا امکان پذیر نیست.
زیرا باید منتظر خریدار با قیمت مد نظرتان باشید و ممکن است در نهایت نتوانید آنها را به قیمت دلخواه بفروشید.
در علم اقتصاد به جمع کل پول و داراییهایی که می توانند به پول تبدیل شوند نقدینگی گفته می شود.
در تاثیر نقدینگی بر اقتصاد می توان گفت که سرعت انجام مبادلات تجاری منوط به مقدار پول نقد موجود در دست مردم است.
از آنجایی که کالا و خدمات در جامعه همواره نامحدود نمی باشد و به اندازه مشخصی است، وجه نقد و مقدار پولی که مردم از آن برای خرید استفاده می کنند نیز باید متناسب با آن باشد.
در صورتی که وجه نقد موجود در دست مردم بیشتر از کالا و خدمات موجود در جامعه باشد، باعث افزایش تقاضای خرید از طرف مردم شده و در صورتی که مقدار کالا و خدمات موجود به اندازه تقاضای مردم نباشد، قیمت کالا و خدمات بالا خواهند رفت.
این مسئله به صورت برعکس نیز وجود دارد؛ کاهش پول در دست مردم و کاهش خرید، باعث کاهش قیمتها خواهد شد.
بنابراین داشتن مقادیر زیاد وجه نقد باعث افزایش خرید مردم می شود و در صورتی که تولید کنندگان داخلی نتوانند پاسخگوی این نیاز باشند، کالاهای خارجی جایگزین کالاهای آنان شده که علاوه بر افزایش قیمتها، منجر به افزایش بیکاری و عواقب ناشی از آن خواهد شد.
تورم یا Inflation در اصل به معنای ورم کردن و دمیدگی غیر واقعی است و منظور از آن در علم اقتصاد افزاش سطح عمومی قیمتها می باشد.
تعاریف مختلف و نظریه های متفاوتی از تورم وجود دارد و اصلی ترین آنان افزایش قیمتها به طور نامنظم است.
مفهوم قبلی تورم که به پیش از قرن نوزهم باز می گردد، به افزایش حجم پولی اشاره می کرد که توانایی تبدیل کردن به طلا را نداشت، اما پس از قرن نوزدهم مفهوم جدید آن رایج گردید که به افزایش سطح قیمتها در مدت زمان مشخص بین دو تاریخ گفته می شود.
معمولا تورم زمانی رخ می دهد که قیمت کالاها و خدمات به طور غیر معمول و غیر واقعی افزایش یابد و تعادلی میان تقاضا برای خرید و محصولات مورد ارائه در جامعه وجود نداشته باشد.
در کشورهای پیشرفته نرخ تورم درصد بسیار پایینی دارد و قیمتها نسبتا ثابت هستند؛ زیرا همیشه متناسب با نیاز جامعه تولید صورت می پذیرد، اما از طرف دیگر در کشورهای کمتر توسعه یافته مقدار تولید کالا و خدمات بسیار پایین تر از تقاضای مردم است و قیمت فروش کالاها به طور غیر واقعی بالا است، لذا اصطلاحا در آنجا قیمتهای متورم وجود دارد.
تمام افرادی که پول خود را در بانک پس انداز می کنند، به طور همزمان نمی خواهند پول خود را برداند، در این شرایط بانکها می توانند با مبالغی که نزد خود دارند اقدام به دادن وام کنند و در قبال این کار از مردم سود یا همان بهره دریافت نمایند.
تمام افرادی که تاکنون از بانک وام دریافت کرده اند می دانند که درصدی بیشتر از آنچه که از بانک می گیرند باید به بانک پس بدهند و این درصد به طور ساده همان نرخ بهره یا Interest rate می باشد.
در واقع از آنجایی که پول به مرور ارزش خود را از دست می دهد و مبلغ وام به تدریج بازپرداخت می شود، درصدی به عنوان هزینه فرصت سرمایه گذاری از وام گیرنده دریافت می گردد.
نرخ بهره که در تمام کشورها توسط بانکهای مرکزی تعیین می شود، یک ابزار بسیار مهم در سیاستهای پولی است و برای کنترل نقدینگی، نرخ تورم، مقدار سرمایه گذاری، نرخ بیکاری و دیگر متغیرهای اقتصادی استفاده می شود.
کاهش نرخ بهره به معنی کاهش هزینه سرمایه گذاری، دریافت ساده تر پول از طرف مردم، افزایش نقدینگی و در نتیجه افزایش مصرف خواهد بود؛ در صورتی که به طور نادرست اعمال شود می تواند به افزایش نرخ تورم منجر شود که عواقب خطرناکی خواهد داشت.
اما افزایش نرخ بهره سپرده گذاران را به سرمایه گذاری در بانکها تشویق می کند و از طرف دیگر این افزایش باعث می شود که وام گرفتن برای گروهی گران باشد و توجیه اقتصادی خود را از دست بدهد.
لذا این افزایش نرخ بهره باعث کاهش نقدینگی جامعه می گردد و همزمان قدرت و رغبت خرید را برای مردم کم می کند و تقاضا کاهش می یابد؛ در نتیجه افت تقاضا و تولید پول باعث کاهش نرخ تورم می گردد.
بانکهای مرکزی در تمام کشورها همواره از نرخ بهره به منظور ابزار کنترل نرخ تورم عرضه و تقاضا استفاده می کنند و در دوره های مختلف این نرخ کاهش یا افزایش یافته است؛ ولی تعیین زمان دقیق تغییرات نرخ نیازمند بررسی دقیق و مطالعات فراوان است.
نویسنده: محمدجواد قدیمی مذاکره کننده بین الملل
