جمهوری خلق چین کشوری مستقل در آسیای شرقی است که در این مقاله قصد داریم به تحلیل مرزهای سیاسی و صادراتی این کشور بپردازیم.
جغرافیای سیاسی و اقتصادی چین
چین با مساحت 6/9 میلیون کیلومتر مربع، چهارمین کشور پهناور بعد از روسیه، کانادا و آمریکا است که با جمعیت بیش از 1 میلیارد و 450 میلیون نفر، در سال 2022 پرجمعیت ترین کشور جهان شناخته شده است.
چین کشوری تک حزب است که به نام حزب کمونیست چین معروف می باشد.
چین دارای 22 استان، 5 منطقه خودمختار و 4 شهرداری می باشد که زیر نظر دولت مرکزی چین هستند.
پایتخت چین، پکن و بزرگ ترین شهر آن شانگها می باشد که پس از آن شهرهای تیانجین و چونگ کینگ قرار دارند، هنگ کنگ و ماکائو نیز 2 منطقه ویژه اداری هستند که حکومت جدا از چین دارند.
چین از شمال با روسیه، مغولستان و قزاقستان؛ از شرق با کره شمالی از غرب با قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان و از جنوب با هند، نپال، بوتان، میانمار، لائوس و ویتنام مرز خاکی دارد.
زبان رسمی چین، ماندارین است، 7/1 میلیارد الفبای چینی وجود دارد، یکی از زبانهای رسمی سازمان ملل متحد و یکی از سخت ترین زبانهای جهان است.
واحد پول چین یوان می باشد، چین چشم انداز طبیعی متنوعی دارد از استپهای جنگلی و بیابانهایی چون گبی و تکله مکان در ناحیه ی خشک شمالی نزدیک به مغولستان و سیبری روسیه گرفته تا جنگلهای زیر گرمسیری در سرزمینهای مرطوب جنوبی نزدیک به ویتنام، لائوس و میانمار.
مناطق غربی کشور ناهموار است و رشته کوه های هیمالیا و تیان شان مرز طبیعی آن را با هند و آسیای میانه ترسیم می کنند.
در مقابل، نواحی شرقی این کشور کم ارتفاع است و با ساحلی به طول 14500 کیلومتر در جنوب شرقی با دریای جنوبی چین و در شرق با دریای چین شرقی همسایه است که در سوی دیگرش تایوان، شبه جزیره کره، ژاپن و اقیانوس آرام قرار گرفته اند.
پس از مرگ مائو، مائوئیسم کم شد و اصلاحات اقتصادی در چین توسط شیائوپینگ، برای پی ریزی یک اقتصاد باز صورت گرفت.
چین یکی از سریع ترین رشدهای اقتصادی جهان را داشته است؛ این کشور هم اکنون بزرگ ترین صادر کننده و دومین وارد کننده است.
چین دومین اقتصاد بزرگ جهان بر پایه تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارد.
چین عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و سازمانهای چند جانبه ای چون: سازمان تجارت جهانی، APEC، سازمان همکاری شانگهای و گروه 20 است.
این کشور با دارا بودن سلاح هسته ای یکی از بزرگ ترین ارتش دائمی جهان را دارد و از دومین بودجه دفاعی بزرگ جهان برخوردار است.
چین از سوی برخی دانشگاهیان، تحلیلگران نظامی، اقتصادی و سیاسی یک ابرقدرت در قاره آسیا لقب گرفته است.
چین، قصد اجرای طرح راه ابریشم جدید را دارد و در حال حاضر دالان اقتصادی پاکستان و چین احداث شده است.
چین از سال 2013 دومین اقتصاد بزرگ دنیا پس از ایالات متحده بوده است.
تولید ناخالص و برنامه های اقتصادی چین
تولید ناخالص داخلی این کشور در این سال حدود 9469 تریلیون دلار بوده که بر اساس ارزش اسمی دلار 16149 تریلیون و بر اساس قدرت برابری خرید بوده است.
سرانه تولید این کشور در همین سال 11186 دلار بر مبنای قدرت برابری خرید و 6959 دلار بر اساس ارزش اسمی بوده است که در هر دو حالت چین پس از حدود 90 کشور از 183 کشوری که در فهرست صندوق بین المللی پول هستند، قرار می گیرد؛ دلیل این رتبه هم جمعیت زیاد کشور است.
اقتصاد چین امروزی یک اقتصاد بازار بر مبنای مالکیت خصوصی است؛ دولت هنوز بر بخشهای استراتژیک زیربنایی اقتصاد چون: تولید انرژی و صنایع سنگین مسلط است، اما سرمایه گذاری خصوصی به سرعت در حال افزایش است.
از هنگام آغاز آزادسازی اقتصادی در سال 1987، چین یکی از بالاترین رشدهای اقتصادی را در دنیا داشته است.
بر اساس آمار صندوق بین المللی پول، رشد سالانه تولید چین از سال 2001 تا 2020 به طور میانگین 75/8 درصد بوده است.
در برخی سالها درصد رشد اقتصادی چین معادل مجموع درصدهای رشد اقتصادی کشورهای گروه 7 یعنی 7 کشور بزرگ صنعتی دنیا بوده است.
بهره وری بالا در تولید، نیروی کار ارزان و زیرساختهای نسبتا مناسب عواملی هستند که چین را یک به تولید کننده پیشرو در دنیا تبدیل کرده است؛ اما اقتصاد چین از نظر مصرف انرژی بهره وری بسیار پایینی دارد.
این کشور از سال 2010 تا کنون بزرگ ترین مصرف کننده انرژی در دنیا شده است؛ در حالی که بیش از 70 درصد انرژی خود را از زغال سنگ تامین می کرد.
در سال 2013 چین جای آمریکا را در صدر فهرست وارد کنندگان نفت خام گرفت؛ البته رشد اقتصادی سریع و صنعتی سازی این کشور به محیط زیست آن نیز آسیب زده است.
از اوایل سال 2015 به بعد رشد اقتصادی چین شروع به کاهش کرده و از تقاضای بین المللی برای صادرات چین کاسته شده است که این موضوع تلاطماتی را در اقتصاد جهانی به وجود آورده است.
میزان ذخایر ارز خارجی چین از سال 2010 حدود 85/2 میلیارد دلار تا 1/3 میلیارد در نوسان بوده که این کشور را پس از آمریکا با اختلاف بسیار، صاحب بزرگ ترین ذخایر ارزی دنیا کرده است.
چین همچنین بیش از 16/1 تریلیون دلار اوراق قرضه دولتی آمریکا را خریداری کرده و بزرگ ترین دارنده ی خارجی دیون دولتی آمریکا محسوب می شود.
چین در سال 2012 بیش از هر کشوری در دنیا، سرمایه گذاری مستقیم خارجی به میزان 253 میلیارد دلار دریافت کرده است.
این موضوع که چین ارز خود را ارزان نگه داشته، همواره موجب تنشهایی میان این کشور و اقتصادهای بزرگ دیگر شده است.
چین همچنین به دلیل حجم وسیع تولید کالاهای تقلبی، مورد انتقاد قرار گرفته است.
بیان کردیم که واحد پول این کشور یوان است، هر یوان معادل 156/0 دلار آمریکا و هر دلار معادل 36/6 یوان است.
دولت چین از جمله دولتهایی است که از برنامه ریزی اقتصادی بهره می برد.
چین پرسرعت ترین اقتصاد بزرگ دنیا است به این شکل که در طول 30 سال گذشته به طور میانگین سالانه 75/8 درصد رشد را تجربه کرده است.
چین دارای منابع طبیعی به ارزش تخمینی 23 تریلیون دلار است که 90 درصد آن را زغال سنگ و عنصرهای خاکی کمیاب تشکیل می دهند.
چین بیشترین دارایی بخش بانکی را به ارزش 40 تریلیون دلار 76/268 تریلیون یوان و 39/27 تریلیون سپرده در اختیار دارد.
این کشور چهارمین مرکز جذب سرمایه گذاری خارجی و یازدهمین کشور سرمایه گذار مستقیم خارجی در کشورهای دیگر است.
چین دومین کشور دنیا از لحاظ شمار میلیاردرها است به طوری که مجموع ثروت آنها به 996 میلیارد دلار می رسد.
چین عظیم ترین ذخیره ارزی خارجی به مبلغ 1/3 تریلیون دلار را در اختیار دارد.
تجارت خارجی چین
چین بزرگ ترین تولید کننده و صادر کننده کالا به جهان است که وسیع ترین بازار مصرف را دارد و دومین کشور وارد کننده دنیا است.
چین بیشترین حجم تجارت را در اختیار دارد و نقش برجسته ای در تجارت خارجی دارد.
چین در سالهای گذشته به طور روزافزون در سازمانها و پیمانهای بیشتری عضویت و مشارکت داشته است.
این کشور در سال 2001 عضو سازمان تجارت جهانی شد و توافق نامه های تجارت آزاد با ملل متعددی از قبیل: استرالیا، نیوزیلند، پاکستان، کره جنوبی، سوئیس و کشورهای عضو آسه آن دارد.
آن دسته از استانهای جمهوری خلق چین که در خط ساحلی این کشور قرار دارند، روند صنعتی سازی را با سرعت بیشتری طی می کنند در حالی که استانهای دور از دریا توسعه ی اقتصادی کمتری داشته اند.
با افزایش رشد اقتصادی چین توجه ها به ساختار و سلامت اقتصاد این کشور افزایش یافته است.
بزرگ ترین شرکای تجاری چین، آمریکا، اتحادیه اروپا، ژاپن، هنگ کنگ، کره جنوبی، هند، تایوان، استرالیا، ویتنام، مالزی و برزیل هستند.
چین با داشتن حدود 785 میلیون کارگر، بزرگ ترین نیروی کار دنیا را در اختیار دارد؛ این کشور از لحاظ شاخص آسانی انجام کسب و کار رتبه ی 31 و در گزارش رقابت پذیری جهانی رتبه ی 28 را در اختیار دارد.
آمارها از صنایع اصلی و عمده چین
صنایع اصلی چین بسیار گسترده و شامل محصولات آهن و استیل، زغال سنگ، ماشین آلات، نفت و پتروشیمی، اسباب بازی، کفش و لوازم الکترونیکی می باشد.
برنج، گندم، سیب زمینی، ذرت، بادام زمینی، چای، ارزن، جو، کتان، ماهی و خوک فرآورده های اصلی کشاورزی هستند.
صادرات عمده چین ماشین آلات، پوشاک، کفش، اسباب بازی، سوخت معدنی، مواد شیمیایی و واردات آن ماشین آلات، مواد شیمیایی، آهن و استیل و سوخت معدنی است.
بانک جهانی، وضعیت اقتصادی چین را مطلوب و محیط اقتصاد کلان این کشور را باثبات توصیف کرده است.
بانک جهانی آمار جدید را یک پیشرفت عمده توصیف کرده است که با وجود افزایش میزان تولید ناخالص داخلی، نرخ سرانه تولید اقتصادی هنوز بسیار پایین است و برای اینکه چین به سطح کشورهای توسعه یافته برسد هنوز راه زیادی را باید طی کند.
مقامات صندوق بین المللی پول IMF معتقد هستند، رشد مناسب دو کشور هند و چین باعث تعدیل تاثیرات گرانی نفت در منطقه آسیا شده است.
برخی معتقدند چین تا سال 2025 میلادی خواهد توانست 10 شهر در حد و اندازه های نیویورک احداث کند.
آمارهای جدید دولتی چین نشان داد که اقتصاد این کشور در سال 2021 نسبت به سال قبل رشد چشمگیری داشته و 1/8 درصد رشد را تجربه کرده است که بیشترین رشد اقتصادی در 10 سال گذشته را به خود اختصاص می دهد.پ
این رشد اقتصادی بسیار سریع تر از رشد 2/2 درصدی در سال 2020 است که این مساله نشان دهنده افزایش اعتماد مصرف کننده ها و شرکتها در این کشور آسیایی است.
بر اساس این گزارش، چین تنها اقتصاد بزرگ در جهان بود که در سال 2020 به رشد دست یافت. آمارها نشان می دهد رشد 1/8 درصدی چین در سال 2021 از رقم هدف گذاری شده، بیش از 6 درصد بیشتر بوده است.
در سال 2021، خرده فروشی کالاهای مصرفی 5/12 درصد افزایش یافت، در حالی که سرمایه گذاری در داراییهای ثابت، بدون احتساب خانوارهای روستایی، 9/4 درصد افزایش داشته است.
همچنین میزان تولید صنعتی چین در سال گذشته، 6/9 درصد افزایش یافت و ارزش کل صادرات این کشور 2/21 درصد افزایش پیدا کرد.
تحلیلها و برآوردهای سازمانهای بین المللی نیز در اوایل سال 2021 میلادی نشان داد، چین علاوه بر اینکه گوی سبقت را در زمینه جذب سرمایه خارجی، رشد تجارت و نرخ رشد اقتصادی در سال 2020 از سایر کشورها ربود، در سال 2021 و 2022 نیز همچنان پیشتاز رشد مانده است.
بر اساس برآوردهای بانک جهانی در سال 2021 میلادی، رشد اقتصادی چین 5/8 درصد برآورد شد.
اقتصاد چین به رشد پرقدرت خود ادامه می دهد و در پایان سال 2022 نیز به رشد بیش از 5/5 درصدی خواهد رسید.
توسعه مناطق ویژه اقتصادی، راهبردی بود که سیاستهای مبتنی بر بازار را اجرا کرد و خارجیان را به سرمایه گذاری در چین ترغیب کرد.
ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاران خارجی از طریق بهبود فضای کسب و کار، تامین نیروی کار ارزان، نوسازی یا بازسازی بنادر و احداث جاده ها و فرودگاه ها برای تسهیل ورود و خروج کالا و مواد اولیه، و کاهش مالیات شرکتها نخستین گامها در این مسیر بودند.
الته در آغاز، منطقه ویژه شن ژن که به برکت همسایگی با هنگ کنگ امید بیشتری به موفقیت آن می رفت با مشکلاتی مواجه شد.
بیشتر سرمایه گذاران خارجی از هنگ کنگ می آمدند و عمدتا در زمین و ملک سرمایه گذاری می کردند.
سرمایه گذاران کشورهای صنعتی و پیشرفته هنوز از تحولات صورت گرفته آگاهی کامل و یا به جدی بودن آنها اعتماد نداشتند.
در همین حال وجود برخی ابهامات در مقررات مربوط به مجوزها، مالیاتها، دستمزدها و استخدام و اخراج نیروی کار موجب می شد که سرمایه گذاران کشورهای صنعتی که برخلاف هنگ کنگیها با فرهنگ کسب و کار چین آشنا نبودند و محدودیتها و فضای کسب و کار را مناسب نمی یافتند، حاضر به پذیرش ریسکهای فعالیت در چین نباشند.
عدم استقبال سرمایه گذاران کشورهای صنعتی و پیشرفته خارجی، دنگ را وادار کرد تا مسئله فضای کسب و کار و مقررات بازدارنده را جدی بگیرد و از قوانین و مقررات ابهام زدائی کند.
در ژانویه 1982 سیاستهای جدیدی به اجرا گذاشته شد که جایگزین مقررات قابل تفسیر و دست و پا گیر شدند؛ به ویژه در زمینه مقررات ورود و خروج به بازار و بازنگری در مقررات استخدام و اخراج کارگران و تعیین دستمزدها.
در همین راستا، مالیات بر درآمد سرمایه گذاریهای مشترک در رقم 15 درصد تثبیت شد، در حالی که مالیات بر 33درصد بود.
سرمایه گذاریهای مشترک همچنین درآمد شرکتها در سرزمین اصلی از پرداخت مالیاتهای محلی معاف بودند و می توانستند بدون هیچ عوارضی محصولات تولیدی خود را صادر کنند .
این تغییرات موجب افزایش چشمگیر ورود سرمایه گذاران کشورهای صنعتی، موفقیت شن ژن و سه منطقه ویژه اولیه دیگر شد.
این موفقیتها موجب شد که مناطق ویژه مجدد راه اندازی شوند.
مناطق مختلف با برخورداری از همین امتیازها در سرزمین اصلی چین و همه مناطق ویژه بر اساس آنچه که چهار اصل نامیده می شود فعالیت می کنند و به موفقیتی بیش از انتظار دست یافته اند.
این چهار اصل عبارت اند از:
- احداث یا گسترش بنگاه ها مستلزم جذب سرمایه خارجی است.
2. شکل قالب فعالیتهای اقتصادی، سرمایه گذاریهای مشترک Joint Venture است.
هرچند سرمایه گذاران خارجی می توانند 100 درصد مالکیت بنگاه را نیز در مالکیت خود داشته باشند.
3. محصولات تولیدی عمدتا صادراتی هستند.
4. نیروهای بازار نقش اصلی و تعیین کننده در فعالیتهای اقتصادی دارند.
در سال 2021، چین حدود 2069 میلیارد دلار کالا وارد کرد؛ این امر حاکی از افزایش حدود 30 درصدی ارزش واردات نسبت به سال قبل است.
در سال 2013، چین به عنوان بزرگ ترین تاجر کالا در جهان از ایالات متحده پیشی گرفت؛ در آن سال، واردات و صادرات چین به بیش از چهار هزار میلیارد دلار آمریکا رسید.
در دهه گذشته به استثنای سالهای 2009، 2015 و 2016 افزایش نسبتا ثابتی در واردات وجود داشته است.
واردات کالاهای چین به دلیل بحران مالی جهانی در سال 2009 حدود 11 درصد کاهش یافته بود، سپس در سال 2010 به رشد مثبت خود بازگشت و در سال 2021، سهم واردات چین در تولید ناخالص داخلی GDP حدود 2.15 درصد شد.
در همان سال، صادرات چین حدود 7.676 میلیارد دلار از واردات این کشور فراتر رفت و باعث مازاد تجاری کالا شد.
کشورهای آسه آن و اتحادیه اروپا مهم ترین شرکای تجاری وارداتی چین بودند.
صادرات چین در سال 2021 نسبت به سال 2020 به میزان 9.29 درصد رشد داشته، در حالی که واردات سال 2021 به میزان 1.30 درصد نسبت به مدت مشابه رشد داشته است.
واردات چین و شرکای آن در جداول زیر نشان داده شده است.
ایران با صادرات 6.4 میلیارد دلار در سال 2020 به چین، سی و هشتمین شریک تجاری این کشور است.
ردیف چهارم این جدول به نام چین است که منظور همان هنگ کنگ و ماکائو می باشند.
30 قلم کالای اصلی که بیش از 90 درصد صادرات چین را تشکیل می دهند در جدول زیر نمایش داده شده است.
بر اساس اعلام سازمان تجارت جهانی، ایران با 8.51 میلیارد دلار شریک ردیف بیست و یکم چین در صادرات این کشور بوده است.
ذکر این نکته ضروری است که اقلام و ارقام تحریمی در این آمار ذکر نشده است.
اقالم صادراتی ایران به چین
در حال حاضر ظرفیتهای صادراتی ایران به چین بسیار زیاد و متنوع می باشد.
نفت و فرآورده های نفتی مهم ترین ظرفیتهای ایران برای صادرات به چین می باشند که سالانه مقدار زیادی از این محصولات به چین صادر می شوند.
فلزات ضروری و بااهمیت مثل روی و آلومینیوم، انواع مواد شوینده مثل: صابون، شامپو، سفید کننده و پودرهای لباسشویی، سنگ کروم و سنگ آهن، سیمان، سنگ روی، سنگ سرب، زغال سنگ و دیگر مواد معدنی، کنسانتره و هیدروکسید سدیم، بنزین، پلی اتیلن و اوره، پلى کلرو وینیل، انواع نخ، پشم و کرک، پنبه و این قبیل محصولات، انواع چرم، پوست گاو و گوسفند و بز، تنباکو، انواع گل تازه و خشک، اترهاى مونوبوتیلیک، ترى کلرو آنیلین، اترهاى سیکالنیک، اترمونولیکهاى اتیلن گلیکول و دى اتیل اتر، انواع آهن آلات و فولاد و پروفیل، انواع سنگهای ساختمانی و مرمر.
مومهای مصنوعی، انواع خشکبار مثل: پسته، فندق، بادام، خرما و انجیر خشک، انواع سبزیجات تازه و یخ شده و خشک نظیر کلم، انواع پارچه های کتان و پشمی، فرش، خمیر چوب، انواع پلاستیک و محصولات پلاستیکی، قیر و آسفالت، انواع میوه و آبمیوه اعم از آب سیب، پرتقال، انگور، گریپ فروت و گلابی، انواع فرآورده های صنایع غذایی مثل: سس گوجه، آدامس، نوشابه، سرکه، مربا، انواع شکلات و عسل.
پیاز و سیر خشک شده، انواع کاغذ و مقوا و تخته و صنایع دستی از ظرفیتهای مهم صادرات به چین است که رونق زیادی برای اقتصاد کشور دارد.
صنایع دستی یکی از مهم ترین محصولات صادراتی به چین است که شامل: فرشهای دستبافت و سنتی و نفیس ایرانی، انواع پارچه های سنتی با طرحها و تزئینهای زیبا و انواع شیشه می باشد.
اقلام کمتر صادر شده به چین و پرظرفیت
کشور چین مطالعات زیادی در خصوص توانمندیهای صادراتی همه کشورهای دنیا دارد و قبل از اطلاع بنگاه های صادراتی یک کشور از صرفه اقتصادی آن کالا برای واردات به چین، مطلع می گردد.
یکی از دلایل اعزام کشتیهای ترال و کف روب به سواحل ایران در خلیج فارس، صید آبزیانی است که از نظر فقه شیعه خوردن آنها حرام می باشد اما زمینه صادرات خوبی به چین دارند.
این نوع آبزیان که در آبهای سرد و گرم ایران فراوان و پرورش آنها نیز آسان و کم هزینه است، بهترین پیشنهاد برای سرمایه گذاری، تولید و صادرات به چین محسوب می گردند.
خوراکی: انواع میوه ها و خشکبار و سبزیجات و زعفران
صنایع دستی: انواع فرش و شیشه و پارچه های رومیزی و پارچه های نخی
انواع محصولات کشاورزی و دامداری: نظیر تنباکو و انواع گل خشک و پشم و پوست و چرم
انواع مواد معدنی: سنگ روی و آهن، زغال سنگ، آلومینیوم، بنزین و سنگ کروم
صادرات هزارلا به چین
صادرات هزارلا به چین از دیگر صادرات بسیار پررونق و سودآور ایرانی است؛ امروزه شرکتهای پروتئینی مختلفی در سطح کشور هزارلا را به چین صادر می کنند.
بر اساس گزارشهای اظهار شده در این زمینه، اکنون بسیاری از شرکتهای فرآوری ضایعات دامی به صادرات انواع محموله های آلایش غیر خوراکی که از دامهای سبک و سنگین فرآوری شده اند به کشورهای آسیایی خصوصا چین مشغول می باشند.
در واقع از آن جهت این نوع صادرات به چین پرسود است که انواع بخشهای حرام و غیر خوراکی دامها که در داخل کشور مصرف نمی شوند و مشتری ندارند، فرآوری می شوند و به سایر کشورهای آسیایی صادر می گردند.
از جمله مهم ترین بخشهای حرام دامها که در داخل کشور مصرف نمی شوند شامل: هزارلا، تاندون، نرینگی، زردپی، نخاع و نگاری که همان قسمت معده ی اول دام است و آئورت گاو و گوسفند می باشد.
نظارت بر محصولات صادراتی به چین به عهده ناظران شرعی و متخصصان دام پزشکی می باشد.
در حال حاضر صادرات فرآورده های خام دامی از ایران به چین مثل: هزارلای گاوی و گوسفندی بسیار پرسود است به گونه ای که سالیانه میلیونها دلار از فروش آن وارد اقتصاد کشور می شود.
یکی دیگر از مهم ترین فرآورده های نفتی صادراتی، قیر است؛ افزایش تولید قیر در ایران در کنار تقاضای بالای کشور چین برای وارد کردن این فرآورده، سبب شد که در حال حاضر کشور چین بزرگ ترین و مهم ترین و عمده ترین کشور وارد کننده قیر از ایران باشد؛ لذا بازار چین به یکی از مهم ترین بازارهای قیر ایران تبدیل شده است.
