شاید نتوان برای شروع استفاده از فرش، زمانی را مشخص کرد ولی ناگفته معلوم است که از وقتی انسان توانست از طبیعت برای مسکن و پوشاک و نیازهای زندگی استفاده کند، زیرانداز و فرش نیز وارد زندگی انسان شده است.
امروزه فرش ها تنوع بالایی دارند و طرح ها و رنگهای زیادی برای انتخاب وجود دارد، اما در این میان فرش های سنتی جایگاه ویژه ای دارند.
زیلو فرشی سنتی است که قدمت بسیار زیادی دارد و به دلیل ماندگاری طولانی مدت و ویژگی های خاص با طرح های برگرفته از طبیعت، امروزه انتخاب شیک پسندانی است که دوست دارند جلوه ای از طبیعت را در خانه و محل کار و ماشین خود داشته باشند.
همچنین به دلیل مواد اولیه نخ پنبه، افرادی که به دنبال زندگی سالم و استفاده از محصولات طبیعی و ارگانیک هستند، از زیلو به عنوان فرش و سجاده و حتی روکش ماشین استفاده می کنند.
زیلو چیست؟
در لغتنامه دهخدا در مورد زیلو نوشته است: «پلاس و گلیم را گویند و آن را شطرنجی نیز خوانند.» ولی در حقیقت مواد خام زیلو و گلیم تزیینی بسیار متفاوت است.
شباهت این دو در این است که هر دو فرش هستند و از گره و گاهی نقش های شبیه به هم که زاییده ذهن بافنده آنهاست، تشکیل شده است.
- بیشتر بخوانید: زیلو طرح فرش
زیلو بسیار قدیمی و دارای سابقه تاریخی است به طوری که ناصر خسرو در سفرنامه اش به 500 کارگاه بافت آن اشاره می کند. امروزه زیلو عمدتا در شهر میبد و برخی شهرهای دیگر یزد مثل اردکان تولید می شود.
موارد استفاده زیلو
در گذشته بیشتر در مساجد و اماکن متبرکه از زیلو استفاده می شده است. حتما شما هم در این مکان ها زیلوهای بزرگ و قدیمی را دیده اید. به خصوص در مساجد قدیمی و جامع شهرهای گرم و کویری، زیاد استفاده می شده است.
- بیشتر بخوانید: زیلو پلاستیکی
امروزه با توجه به گرایش بخشی از مردم به سبک زندگی سنتی و سالم، زیلو، فرش خانه های ایرانی ها با روفرشی ضدآب و حتی مردم برخی کشورهای همسایه نیز شده است. علاوه بر این زیلو به عنوان سجاده، پرده، فرش مسافرتی، پادری و روکش صندلی ماشین به کار می رود.
جنس زیلو
برخلاف گلیم و گبه که از پشم تولید می شود، زیلو با نخ پنبه بافته می شود. ویژگی پنبه خنک بودن آن است و به همین دلیل در مناطق کویری و گرم بیشتر استفاده می شده است.
- بیشتر بخوانید: زیلو گلیم
البته امروزه با توجه به سیستم های گرمایش و سرمایش پیشرفته، در هر آب و هوایی می توان از انواع زیلو با نقوش چشم نوازش استفاده کرد.
ماندگاری زیلو
زیلو به دلیل نوع بافت و استحکامی که دارد، مدت زمان بسیار طولانی قابل استفاده است. زیلوهای و گلیم رومیزی زیادی با قدمت 100 ساله و بیشتر وجود دارد اما جالب است بدانید که در مسجد شاه ولی تفت زیلویی وجود دارد که تاریخ 963 هجری بر روی آن بافته شده است.
نوشته های روی زیلو
یکی از ویژگی های زیلو با نخ پنبه ضخیم این است که می توان هر نوع متنی را در حاشیه آن بافت. در زیلوهایی که در اماکن متبرکه و مساجد وجود دارد، این نکته بسیار آشکار است.
- بیشتر بخوانید: زیلو ماشینی
در حاشیه این زیلوها، نام واقف و نیت او و مکانی که زیلو برای آن وقف شده است و تاریخ وقف و برخی مشخصات دیگر توسط بافنده نقش بسته است.
تنوع طرح های زیلو
نقوش زیلو و گلیم زیبا الهام گرفته از طبیعت و فرهنگ ایرانی اسلامی است. خلاقیت مثال زدنی مردمان کویر ایران، باعث شده طرح نقوش زیلو بسیار متنوع باشد، به همین دلیل تقریباً تمام سلیقه ها گزینه های متعددی برای انتخاب طرح های زیلو در اختیار دارند. بیش از 70 نوع طرح نقش زیلو توسط پژوهشگرانی که در این زمینه فعالیت دارند، جمع آوری شده است.
