برای صادرات به چه مجوزهایی نیاز است و از کجا می‌توانیم بفهمیم محصول ما به چه مجوزهایی نیاز دارد؟ چنین سوالاتی برای کسانی پیش می‌آید که می‌خواهند برای اولین بار محصولی را صادر کنند. بسیاری از صادرکنندگان نوپا نیز برای انتخاب محصول مناسب برای صادرات چنین دغدغه‌هایی دارند. در این مقاله قصد داریم مجوزهای لازم برای صادرات کالا را بررسی کنیم و همچنین به این موضوع بپردازیم که آیا صادرکنندگان باید نگران مجوزهای لازم برای ورود کالا به کشور مقصد نیز باشند یا خیر.
انتخاب محصول مناسب برای صادرات
صادرکنندگان نوپا معمولا به دنبال انتخاب محصولاتی هستند که به مجوزهای زیادی برای صادرات نیاز نداشته باشد و در نتیجه دغدغه و دردسر کمتری هم داشته باشد. این افراد در مرحله بعد، یعنی پس از انتخاب محصول نیز می‌خواهند بدانند محصولی انتخابی آن‌ها چه مجوزهایی برای صادرات لازم دارد. این در حالی است که انتخاب محصول بر اساس چنین پارامتری غلط است و نیازی نیست پیش از انتخاب محصول، مجوزهای لازم برای صادرات آن را بررسی کنید. بنا به دلایلی که در ادامه خواهیم گفت، دولت ایران محدودیت چندانی برای صادرات ایجاد نمی‌کند و نیازی نیست صادرکنندگان نگران اخذ مجوزهای صادراتی باشند.
اهمیت صادرات در اقتصاد ایران
بررسی آمار تردد کشتی‌ها در بندرهای کشور از جمله شهید رجایی و چابهار نشان می‌دهد که صادرات کشور به‌شدت افت داشته است. در حال حاضر اقتصاد ایران بسیار ضعیف است و از آنجایی که کشور به ارزآوری نیاز دارد، دولت محدودیت‌های خاصی برای صادرات ایجاد نمی‌کند و صادرکنندگان با سخت‌گیری‌های چندانی مواجه نخواهند شد، مگر در موارد به‌خصوصی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
صادرات کدام کالاها ممنوع است؟
دولت ایران برای صادرات برخی از محصولات ممنوعیت‌ها و یا محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند. مثلا در مورد صادرات مواد خام محدودیت‌هایی وجود دارد، بنابراین صادرکنندگان برای خام‌فروشی محصولاتی همچون سنگ آهن با سخت‌گیری‌هایی مواجه خواهند شد. 
همچنین در مواردی که برخی محصولات در بازار داخل دچار کمبود شده باشند و نیاز داخلی آن‌ها تامین نشود، دولت برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها، صادرات چنین محصولاتی را ممنوع می‌کند؛ بنابراین گاهی صادرات گوجه یا رب گوجه فرنگی ممنوع می‌شود.
بررسی مجوزهای لازم برای صادرات
همان‌طور که گفتیم، پیش از انتخاب محصول مناسب برای صادرات، نیازی به بررسی مجوزهای صادراتی نیست، اما صادرکنندگان پس از انتخاب محصول، می‌خواهند بدانند برای صادرات باید چه مجوزهایی را اخذ کنند. مثلا صادرکننده‌ای می‌خواهد کالای خواب صادر کند، دیگری باسکول را انتخاب کرده و فرد دیگری به سراغ شوینده‌ها رفته، هر کدام از آن‌ها می‌خواهند بدانند محصول انتخابی آن‌ها به چه مجوزهایی نیاز دارد.
بزرگترین اشتباه در بررسی مجوزهای صادراتی این است که کشور مقصد را در نظر بگیرید و در واقع، مجوزهای لازم برای ورود کالا به هر کشوری را جداگانه بررسی کنید. چنین کاری امکان‌پذیر نیست؛ چون هر کشوری قوانین خاص خودش را دارد. مثلا اگر بخواهید پسته یا خشکبار صادر کنید، بر اساس قوانین اتحادیه اروپا آفلاتوکسین موجود در این محصول نباید از درصد مشخصی بالاتر برود. این در حالی است که در کشور ما امکان اندازه‌گیری آفلاتوکسین وجود ندارد، بنابراین نمی‌توانید از ابتدا چنین پارامتری را بررسی کنید.
نحوه بازرسی کالاهای صادراتی در گمرک
کالاهای صادراتی در گمرک در سه گروه دسته‌بندی می‌شوند و بر این اساس، از سه مسیر سبز، زرد و قرمز عبور می‌کنند. کالاهایی که از مسیر سبز عبور می‌کنند، نیازی به بازرسی فیزیکی و اخذ مجوزهای خاص ندارند. بنابراین کافی است پیش‌فاکتور یا پروفرما، مدارک و درخواست‌های مورد نیاز را ارائه کنید تا کارهای لازم برای عبور کالا از گمرک انجام شود.
محصولاتی که از مسیر زرد عبور می‌کنند، بازرسی فیزیکی نمی‌شوند، اما به مجوزها و تاییدیه‌های خاصی مثل مجوز اداره استاندارد یا مجوز سازمان انرژی اتمی نیاز دارند؛ مثلا برای صادرات کالاهای پتروشیمی باید مجوزها و تاییدیه‌هایی از وزارت نفت ارائه کنید.
مسیر قرمز در گمرک به چه معناست؟
تمام محصولاتی که در گمرک از مسیر قرمز عبور می‌کنند، باید مجوزهای خاصی را کسب کنند و از نظر فیزیکی هم بازرسی شوند، در نتیجه ممکن است خروج کالا از گمرک طول بکشد. بنابراین محصول قرمز، محصولی است که علاوه بر بررسی اسناد و مجوزهای مربوطه، از نظر فیزیکی هم بررسی می‌شود و کارشناس گمرک پس از بررسی کالا و انجام آنالیزها و تست‌های لازم، بار را پلمپ می‌کند. توجه داشته باشید که ممکن است یک گمرک، کالایی را از مسیر سبز عبور دهد و گمرک دیگری همان کالا را قرمز در نظر بگیرد، بنابراین نمی‌توان در این مورد قاعده‌ای کلی تعریف کرد.
شرایط ورود کالا به کشورهای مختلف
کشور ایران محدودیت‌های چندانی برای صادرات ندارد، اما کشورهای میزبان معمولا سخت‌گیری‌های بیشتری دارند. بنابراین مهم‌ترین دغدغه برای صادرکنندگان این است که برای ورود کالا به کشور مقصد چه مجوزهایی باید اخذ شود. اما این مسئله به عهده صادرکننده نیست، بلکه مشتری باید بررسی کند برای ورود کالا به کشورش به چه مجوزهایی نیاز است و خودش هم برای اخذ آن‌ها اقدام کند. مثلا در کویت قانونی تصویب شده که محصولات تراریخته اجازه مصرف ندارند.
و از آنجایی که کلوچه با روغن تراریخته تولید می‌شود، واردات آن به این کشور ممنوع شده است. صادرکنندگان راهی برای اطلاع از تصویب چنین قانون‌هایی را ندارند، اما واردکنندگان کویتی باید از این مسائل آگاهی داشته باشند. از سوی دیگر، از آنجایی که صادرکنندگان ایرانی به دلیل فقدان آزمایشگاه‌ها و تجهیزات لازم، امکان بررسی چنین فاکتوری را ندارند، نمی‌توانند به مشتری اطمینان دهند که آیا در محصولشان از مواد تراریخته استفاده شده یا نه. برای حل این مشکل، صادرکننده باید نمونه محصولش را برای مشتری بفرستد تا او امکان واردات آن را در گمرک کشور خودش بررسی کند.
آیا صادرات آسان است؟
برای صادرات کالا نیازی نیست نگران بخش‌نامه‌ها و اخذ مجوزهای لازم باشید. چون افراد باتجربه‌ای در زمینه صادرات، واردات، ترخیص و فوروارد کالا فعالیت دارند که می‌توانند در این زمینه به شما کمک کنند. اما اگر کالایی را برای صادرات انتخاب کردید و می‌خواهید در مورد قوانین صادراتی آن اطلاعات کسب کنید، کافی است پس از صدور پروفرما، آن را به اداره گمرک ارائه کنید تا شما را کامل راهنمایی کنند.
نیازی نیست نگران قوانین و مجوزهای لازم برای ورود کالا به کشور مقصد باشید، چون شما نمی‌توانید آن‌ها را بررسی کنید، اما مشتری می‌تواند با استفاده از نمونه‌ای که برای او ارسال کرده‌اید، بررسی‌های لازم را انجام بدهد و در مورد اجازه ورود محصول و مجوزهای گمرکی مورد نیاز آن پرس‌وجو کند. پس از کنار گذاشتن این عوامل می‌بینید که صادرات بسیار آسان است، چون صادرات بیشتر محصولات آزاد است و ایران به‌ندرت در مورد محصولی سختگیری می‌کند.