|
تجارت، مسیر رشد و ثروت |
تلف شدن کالا
شاید در تجارت و حمل و نقل واژه هایی را بشنوید که معنی اصلی آن ها را ندانید. از جمله تلف شدن کالا.
می خواهیم بررسی کنیم و بفهمیم که تلف شدن کالا در علم تجارت یا در علم حمل و نقل یا در علم حقوق به چه معنی است؟
منظور از تلف شدن کالا یعنی تمام کالا از بین رفته است. مثلا کامیون آتش گرفته و بار مثلا خشکبار تماما از بین رفته است و کالایی وجود ندارد. یا کالای فرش
یا ممکن است کالا به طور کامل از بین نرفته باشد ولی در اصطلاح عامیانه کالا دیگر به درد نمی خورد. یعنی کالا به صورت فیزیکی وجود دارد ولی به درد نمی خورد. یعنی هزینه های تعمیر آن در حدی است که اگر تعمیر کنیم از خود ارزش کالا در موقعی که آسیب ندیده بود، بیشتر می شود. این کار منطقی نیست.
به عنوان مثال ماشین سواری بارگیری شده است. کوه ریزش کرده است و یک سنگ بزرگ از سقف کامیون عبور کرده است. روی سقف سواری افتاده است و سقف سواری به کف آن چسبیده است. اگر بخواهیم سواری را تعمیر کنیم، هزینه گزافی باید پرداخت کنیم. در اصل سواری تلف شده است و از نظر اقتصادی صرف نمی کند.
مسئولیت حمل کننده
می خواهیم مسئولیت حمل کننده را در قبال این حوادث بررسی کنیم. ببینیم آیا مسئول هست یا نیست؟
مسئولیت حمل کننده به میزان ارزش کالای آسیب دیده (حداکثر تا میزان سقف مسئولیت)، به علاوه هزینه های مندرج در بند 4 ماده 23 است. یعنی همانطور که قبلا بررسی کردیم، محاسبه می شود.
یک مثال در خصوص سقف مسئولیت آن مطرح می کنیم. که متوجه بشوید که سقف مسئولیت به چه صورتی است.
مثلا اگر یک سواری تلف شد، وزن یک سواری حدودا 2 تن است. سقف مسئولیت آن را بخواهیم بررسی کنیم:
8.33* 1.47*(ضریب تبدیل اس دی آر به دلار) (کیلوگرم ناخالص کالای خسارت دیده)2000= 24490$
دقت کنید که به چه میزان سقف مسئولیت پایین آمد. اینجا مهم نیست که سواری که از بین رفته است، مثلا چه مدل سواری بوده است. پیکان، بنز و... پیکان 1360 بوده است یا بنز مدل 2018 بوده است، مهم نیست چون قبلا هم بررسی کردیم که ارزش کالا تابعی از وزن کالا است.
آسیب دیدگی یا خسارت
خسارت یک واژه عمومی است یعنی به همه اینها می توان خسارت گفت ولی اگر وارد جزئیات شویم، آسیب دیدگی با تلف و واژه های دیگر فرق می کند.
منظور از آسیب دیدگی کالا یعنی کالای مورد نظر در حدی خسارت دیده است که قابلیت تعمیر دارد یعنی به صرفه اقتصادی است. یا قسمتی از آن آسیب دیده است که می شود از آن استفاده کرد. برای مثال ممکن است حادثه ای پیش بیاید. مثلا سنگی از کوه بیفتد یا تصادفی پیش بیاید یا در اثر تکان های شدید کامیون، سپر سواری بشکند. یا چراغ های آن بشکنند یا شیشه آن بشکند. در این مورد نمی گوییم کالا تلف شد. چرا که کالا با یک تعمیر جزئی دوباره قابل استفاده است. شیشه، چراغ، سپر را عوض می کنیم و مانند روز اول می شود.
یا مثلا کالای ماشین آلات خط تولید است. مثلا خط تولید بیسکویت. در حال حمل از 49:48 است. چادر کامیون پاره می شود. تابلو برق آبدیده می شود. یعنی تابلو برق بر اثر نفوذ آب از بین می رود. قسمت های دیگر این کالا سالم است. خط تولید با تعویض یک تابلو برق مانند روز اول می شود. در این مورد خط تولید را دور نمی اندازیم. قابل استفاده است. به این شکل می گویند که کالا آسیب دیده است.
مسئولیت حمل کننده در این خصوص نیز طبق بند 4 ماده 23 مانند تلف شدن کالا است. یعنی مسئولیت حمل کننده به میزان ارزش کالای آسیب دیده (حداکثر تا میزان سقف مسئولیت)، به علاوه هزینه های مندرج در بند 4 ماده 23 است.
پس آسیب دیدگی نیز از نظر سقف مسئولیت حمل کننده مشابه تلف شدن است.
مفقودی کالا
فقدان یا مفقودی کالا یعنی هیچکس از این کالا هیچگونه اطلاعاتی ندارد. حمل کننده، گیرنده و فرستنده هیچ اطلاعاتی ندارند که کالا کجاست؟ ممکن است از کامیون افتاده باشد. یا کامیون به همراه راننده و تمام متعلقاتش مفقود شده باشند. هر کدام از این موارد می تواند باشد.
البته توجه کنید که در سال 1956 که کنوانسیون تصویب می شد، در آن سال ها ارتباطات به شکل امروزی نبوده است. به عنوان مثال کامیونی که از تهران به مقصد آلمان یا فرانسه حرکت می کرد، شاید 4 ماه در راه بود. و آن موقع جاده ها، ارتباطات، امنیت به شکل امروزی نبود. کامیون 4 ماه در راه بود و هیچکس در مبدا نمی دانست که کامیون چه شده و به چه سرنوشتی دچار شده است.
نهایت تلفنی بود که با اپراتور وصل می شد و صادرکننده می توانست مطمئن شود که آیا کالا رسیده است یا خیر؟ ولی امروزه به این شکل نیست. امروزه موبایل است. تمامی رانندگان تلفن همراه دارند. تمامی کامیونها مجهز به جی پی اس هستند و ردیابی می شوند که کامیون کجاست. آیا در حال حرکت است؟ آیا ایستاده است؟ خاموش، روشن است؟ سرعت آن چقدر است؟
تمامی این موارد به وسیله شرکت های حمل کننده یا کریر جاده ای قابل ردیابی است. پس امروزه اینکه ندانیم کامیون کجاست، خارج از ذهن است. مگر آنکه خیلی به ندرت، کالا از کامیون بیفتد.
پس مفقودی کالا، یعنی نمی دانیم کالا کجاست. در خصوص مسئولیت حمل کننده در قبال حمل کالا عینا مانند آسیب دیدگی یا تلف شدن کالا است.
یعنی مسئولیت حمل کننده به میزان ارزش کالای مفقود شده (حداکثر تا میزان سقف مسئولیت)، به علاوه هزینه های مندرج در بند 4 ماده 23 است.
اما در مفقودی کالا، شرایط مانند تلف یا آسیب دیدگی کالا نیست. یک شرطی وجود دارد این است که شما امروز یک کالایی را تحویل حمل کننده می دهید. در مبدا تهران مقصد فرانسه، حدودا از لحظه حرکت کامیون 2 هفته کامیون در راه است.
شما امروز کالا را تحویل می دهید. پس فردا می روید و به مراجع قضایی شکایت می کنید که کالای من مفقود شده است. آنها می پرسند که روی چه حسابی شما چنین ادعایی دارید؟ می گویید که کریر به من اطلاعی نمی دهد که کالا کجاست؟ این را مقام رسیدگی کننده به دعوی شما، نمی پذیرد. چرا که در ماده 20 CMR، یک شرطی وجود دارد. برای آن که ما بگوییم که کالا مفقود شده است.
برای آنکه این موضوع را بهتر متوجه شویم. در خصوص قرارداد موضوعی را بررسی کنیم. یعنی در اصل قراردادی که بین حمل کننده و فورواردر منعقد شده است، قانون حاکم آن در حمل بین المللی، CMR است.
ترانزیت تایم
طرفین قرارداد شروطی را در این قرارداد توافق می کنند. در خصوص ترانزیت تایم ممکن است طرفین قرارداد در یک بندی از قرارداد توافقاتی انجام بدهند. ترانزیت تایم یعنی زمان حمل. ممکن است مبدایی که برای زمان حمل در نظر بگیریم، فرق کند.
قرارداد دو حالت دارد. زمان حمل در آن قرارداد توافق شده است یا توافق نشده است. در این قرارداد یا حمل کننده متعهد شده است که کالای ما را مثلا در 10 روز به مقصد برساند یا یک چنین توافقی وجود ندارد. اصطلاحا می گویند که قرارداد در این خصوص ساکت است.
ساکت بودن در قراردادها بدین معنی است که در خصوص آن موضوع خاص هیچگونه توافقی وجود ندارد. یا مثلا در قانون ساکت بودن یعنی آن قانون هیچگونه تعیین تکلیفی در آن موضوع خاصی که مد نظر ماست، نکرده است.
حالت اول قرارداد، تعیین کردن ترانزیت تایم به چه شکلی است؟ در یکی از بندهای قرارداد یک تعهدی را برای حمل کننده در نظر می گیریم. مثلا کالا را 10 روزه به مقصد برساند. ممکن است مبدا متفاوت باشد. مثلا ظرف مدت 10 روز از تاریخ بارگیری، حمل کننده موظف است که کالا را در مقصد به گیرنده تحویل دهد. یا 10 روز پس از انجام تشریفات مربوطه به صادرات کالا حمل کننده موظف است که کالا را در مقصد تحویل گیرنده بدهد. یا 10 روز پس از تاریخ خروج از مرز، حمل کننده موظف است که کالا را در مقصد تحویل گیرنده بدهد. یا 10 روز پس از تاریخ پرداخت کرایه حمل، حمل کننده موظف است که کالا را در مقصد تحویل گیرنده بدهد.
ماده 20 CMR، این موضوع را مطرح می کند که عدم تحویل کالا ظرف 30 روز پس از پایان مدت توافق شده تحویل گیرنده نشد، دلیل مفقودی کالا است. ذینفع می تواند به حمل کننده مراجعه کند و مدعی شود. یعنی 30 روز بعد از توافق ترانزیت تایم. میزان مسئولیت هم که بالاتر بحث شد.
دومین موضوع زمانی مطرح می شود که ترانزیت تایم توافق نشده باشد. یعنی به حمل کننده گفته نشده است که تا چه مدتی کالا را به مقصد برساند. در قریب اتفاق حمل های جاده ای که در کشور ایران انجام می شود، نوع دوم است. یعنی قراردادها معمولا ساکت است.
در این موارد می گوییم که پس از 60 روز پس از تحویل کالا به حمل کننده، دلیل قطعی بر مفقود شدن کالاست. و شخصی که حق اقامه دعوا دارد (ذینفع) می تواند پس از گذشت مهلت های یاد شده، یعنی 30 روز و 60 روز، چنین کالایی را مفقود شده تلقی کند و از حمل کننده ادعای خسارت کند.
اما در خصوص مفقود شدن کالا، ماده 20 توضیحاتی ارائه کرده است که مختصرا بررسی می کنیم.
اگر کالایی مفقود شد، ذینفع غرامتش را دریافت کرد. ذینفع می تواند از حمل کننده درخواست کند که اگر کالا ظرف یک سال پیدا شد، به او اطلاع رسانی شود.
بند 3 ماده 21 می گوید که کالا ظرف یک سال پیدا شد. حمل کننده نیز به ذینفع اطلاع داد که کالا پیدا شده است. چه کاری می خواهید انجام دهید؟ ذینفع از تاریخی که حمل کننده اعلام می کند، 30 روز مهلت دارد که تعیین تکلیف کند. ذینفع یا کالا را پس می گیرد یا نمی گیرد. بالطبع اگر ذینفع بخواهد کالا را پس بگیرد، غرامتی که حمل کننده پرداخت کرده بود را باید پس دهد تا کالا را تحویل بگیرد.
گاهی ممکن است این موضوع به نفع ذینفع باشد، گاهی هم به ضررش. مثلا امروز کالای شما مفقود شد و شما غرامت کالا را گرفتید. 6 ماه بعد کالا پیدا می شود و قیمت کالا 2 برابر شده است، بالطبع ذینفع کالای خودش را پس می گیرد و غرامت دریافت شده را نیز پس می دهد و بالعکس.
منظور از تلف شدن کالا یعنی تمام کالا از بین رفته است. مثلا کامیون آتش گرفته و بار مثلا خشکبار تماما از بین رفته است و کالایی وجود ندارد. یا کالای فرش
یا ممکن است کالا به طور کامل از بین نرفته باشد ولی در اصطلاح عامیانه کالا دیگر به درد نمی خورد. یعنی کالا به صورت فیزیکی وجود دارد ولی به درد نمی خورد. یعنی هزینه های تعمیر آن در حدی است که اگر تعمیر کنیم از خود ارزش کالا در موقعی که آسیب ندیده بود، بیشتر می شود. این کار منطقی نیست.
به عنوان مثال ماشین سواری بارگیری شده است. کوه ریزش کرده است و یک سنگ بزرگ از سقف کامیون عبور کرده است. روی سقف سواری افتاده است و سقف سواری به کف آن چسبیده است. اگر بخواهیم سواری را تعمیر کنیم، هزینه گزافی باید پرداخت کنیم. در اصل سواری تلف شده است و از نظر اقتصادی صرف نمی کند.
مسئولیت حمل کننده
می خواهیم مسئولیت حمل کننده را در قبال این حوادث بررسی کنیم. ببینیم آیا مسئول هست یا نیست؟
مسئولیت حمل کننده به میزان ارزش کالای آسیب دیده (حداکثر تا میزان سقف مسئولیت)، به علاوه هزینه های مندرج در بند 4 ماده 23 است. یعنی همانطور که قبلا بررسی کردیم، محاسبه می شود.
یک مثال در خصوص سقف مسئولیت آن مطرح می کنیم. که متوجه بشوید که سقف مسئولیت به چه صورتی است.
مثلا اگر یک سواری تلف شد، وزن یک سواری حدودا 2 تن است. سقف مسئولیت آن را بخواهیم بررسی کنیم:
8.33* 1.47*(ضریب تبدیل اس دی آر به دلار) (کیلوگرم ناخالص کالای خسارت دیده)2000= 24490$
دقت کنید که به چه میزان سقف مسئولیت پایین آمد. اینجا مهم نیست که سواری که از بین رفته است، مثلا چه مدل سواری بوده است. پیکان، بنز و... پیکان 1360 بوده است یا بنز مدل 2018 بوده است، مهم نیست چون قبلا هم بررسی کردیم که ارزش کالا تابعی از وزن کالا است.
آسیب دیدگی یا خسارت
خسارت یک واژه عمومی است یعنی به همه اینها می توان خسارت گفت ولی اگر وارد جزئیات شویم، آسیب دیدگی با تلف و واژه های دیگر فرق می کند.
منظور از آسیب دیدگی کالا یعنی کالای مورد نظر در حدی خسارت دیده است که قابلیت تعمیر دارد یعنی به صرفه اقتصادی است. یا قسمتی از آن آسیب دیده است که می شود از آن استفاده کرد. برای مثال ممکن است حادثه ای پیش بیاید. مثلا سنگی از کوه بیفتد یا تصادفی پیش بیاید یا در اثر تکان های شدید کامیون، سپر سواری بشکند. یا چراغ های آن بشکنند یا شیشه آن بشکند. در این مورد نمی گوییم کالا تلف شد. چرا که کالا با یک تعمیر جزئی دوباره قابل استفاده است. شیشه، چراغ، سپر را عوض می کنیم و مانند روز اول می شود.
یا مثلا کالای ماشین آلات خط تولید است. مثلا خط تولید بیسکویت. در حال حمل از 49:48 است. چادر کامیون پاره می شود. تابلو برق آبدیده می شود. یعنی تابلو برق بر اثر نفوذ آب از بین می رود. قسمت های دیگر این کالا سالم است. خط تولید با تعویض یک تابلو برق مانند روز اول می شود. در این مورد خط تولید را دور نمی اندازیم. قابل استفاده است. به این شکل می گویند که کالا آسیب دیده است.
مسئولیت حمل کننده در این خصوص نیز طبق بند 4 ماده 23 مانند تلف شدن کالا است. یعنی مسئولیت حمل کننده به میزان ارزش کالای آسیب دیده (حداکثر تا میزان سقف مسئولیت)، به علاوه هزینه های مندرج در بند 4 ماده 23 است.
پس آسیب دیدگی نیز از نظر سقف مسئولیت حمل کننده مشابه تلف شدن است.
مفقودی کالا
فقدان یا مفقودی کالا یعنی هیچکس از این کالا هیچگونه اطلاعاتی ندارد. حمل کننده، گیرنده و فرستنده هیچ اطلاعاتی ندارند که کالا کجاست؟ ممکن است از کامیون افتاده باشد. یا کامیون به همراه راننده و تمام متعلقاتش مفقود شده باشند. هر کدام از این موارد می تواند باشد.
البته توجه کنید که در سال 1956 که کنوانسیون تصویب می شد، در آن سال ها ارتباطات به شکل امروزی نبوده است. به عنوان مثال کامیونی که از تهران به مقصد آلمان یا فرانسه حرکت می کرد، شاید 4 ماه در راه بود. و آن موقع جاده ها، ارتباطات، امنیت به شکل امروزی نبود. کامیون 4 ماه در راه بود و هیچکس در مبدا نمی دانست که کامیون چه شده و به چه سرنوشتی دچار شده است.
نهایت تلفنی بود که با اپراتور وصل می شد و صادرکننده می توانست مطمئن شود که آیا کالا رسیده است یا خیر؟ ولی امروزه به این شکل نیست. امروزه موبایل است. تمامی رانندگان تلفن همراه دارند. تمامی کامیونها مجهز به جی پی اس هستند و ردیابی می شوند که کامیون کجاست. آیا در حال حرکت است؟ آیا ایستاده است؟ خاموش، روشن است؟ سرعت آن چقدر است؟
تمامی این موارد به وسیله شرکت های حمل کننده یا کریر جاده ای قابل ردیابی است. پس امروزه اینکه ندانیم کامیون کجاست، خارج از ذهن است. مگر آنکه خیلی به ندرت، کالا از کامیون بیفتد.
پس مفقودی کالا، یعنی نمی دانیم کالا کجاست. در خصوص مسئولیت حمل کننده در قبال حمل کالا عینا مانند آسیب دیدگی یا تلف شدن کالا است.
یعنی مسئولیت حمل کننده به میزان ارزش کالای مفقود شده (حداکثر تا میزان سقف مسئولیت)، به علاوه هزینه های مندرج در بند 4 ماده 23 است.
اما در مفقودی کالا، شرایط مانند تلف یا آسیب دیدگی کالا نیست. یک شرطی وجود دارد این است که شما امروز یک کالایی را تحویل حمل کننده می دهید. در مبدا تهران مقصد فرانسه، حدودا از لحظه حرکت کامیون 2 هفته کامیون در راه است.
شما امروز کالا را تحویل می دهید. پس فردا می روید و به مراجع قضایی شکایت می کنید که کالای من مفقود شده است. آنها می پرسند که روی چه حسابی شما چنین ادعایی دارید؟ می گویید که کریر به من اطلاعی نمی دهد که کالا کجاست؟ این را مقام رسیدگی کننده به دعوی شما، نمی پذیرد. چرا که در ماده 20 CMR، یک شرطی وجود دارد. برای آن که ما بگوییم که کالا مفقود شده است.
برای آنکه این موضوع را بهتر متوجه شویم. در خصوص قرارداد موضوعی را بررسی کنیم. یعنی در اصل قراردادی که بین حمل کننده و فورواردر منعقد شده است، قانون حاکم آن در حمل بین المللی، CMR است.
ترانزیت تایم
طرفین قرارداد شروطی را در این قرارداد توافق می کنند. در خصوص ترانزیت تایم ممکن است طرفین قرارداد در یک بندی از قرارداد توافقاتی انجام بدهند. ترانزیت تایم یعنی زمان حمل. ممکن است مبدایی که برای زمان حمل در نظر بگیریم، فرق کند.
قرارداد دو حالت دارد. زمان حمل در آن قرارداد توافق شده است یا توافق نشده است. در این قرارداد یا حمل کننده متعهد شده است که کالای ما را مثلا در 10 روز به مقصد برساند یا یک چنین توافقی وجود ندارد. اصطلاحا می گویند که قرارداد در این خصوص ساکت است.
ساکت بودن در قراردادها بدین معنی است که در خصوص آن موضوع خاص هیچگونه توافقی وجود ندارد. یا مثلا در قانون ساکت بودن یعنی آن قانون هیچگونه تعیین تکلیفی در آن موضوع خاصی که مد نظر ماست، نکرده است.
حالت اول قرارداد، تعیین کردن ترانزیت تایم به چه شکلی است؟ در یکی از بندهای قرارداد یک تعهدی را برای حمل کننده در نظر می گیریم. مثلا کالا را 10 روزه به مقصد برساند. ممکن است مبدا متفاوت باشد. مثلا ظرف مدت 10 روز از تاریخ بارگیری، حمل کننده موظف است که کالا را در مقصد به گیرنده تحویل دهد. یا 10 روز پس از انجام تشریفات مربوطه به صادرات کالا حمل کننده موظف است که کالا را در مقصد تحویل گیرنده بدهد. یا 10 روز پس از تاریخ خروج از مرز، حمل کننده موظف است که کالا را در مقصد تحویل گیرنده بدهد. یا 10 روز پس از تاریخ پرداخت کرایه حمل، حمل کننده موظف است که کالا را در مقصد تحویل گیرنده بدهد.
ماده 20 CMR، این موضوع را مطرح می کند که عدم تحویل کالا ظرف 30 روز پس از پایان مدت توافق شده تحویل گیرنده نشد، دلیل مفقودی کالا است. ذینفع می تواند به حمل کننده مراجعه کند و مدعی شود. یعنی 30 روز بعد از توافق ترانزیت تایم. میزان مسئولیت هم که بالاتر بحث شد.
دومین موضوع زمانی مطرح می شود که ترانزیت تایم توافق نشده باشد. یعنی به حمل کننده گفته نشده است که تا چه مدتی کالا را به مقصد برساند. در قریب اتفاق حمل های جاده ای که در کشور ایران انجام می شود، نوع دوم است. یعنی قراردادها معمولا ساکت است.
در این موارد می گوییم که پس از 60 روز پس از تحویل کالا به حمل کننده، دلیل قطعی بر مفقود شدن کالاست. و شخصی که حق اقامه دعوا دارد (ذینفع) می تواند پس از گذشت مهلت های یاد شده، یعنی 30 روز و 60 روز، چنین کالایی را مفقود شده تلقی کند و از حمل کننده ادعای خسارت کند.
اما در خصوص مفقود شدن کالا، ماده 20 توضیحاتی ارائه کرده است که مختصرا بررسی می کنیم.
اگر کالایی مفقود شد، ذینفع غرامتش را دریافت کرد. ذینفع می تواند از حمل کننده درخواست کند که اگر کالا ظرف یک سال پیدا شد، به او اطلاع رسانی شود.
بند 3 ماده 21 می گوید که کالا ظرف یک سال پیدا شد. حمل کننده نیز به ذینفع اطلاع داد که کالا پیدا شده است. چه کاری می خواهید انجام دهید؟ ذینفع از تاریخی که حمل کننده اعلام می کند، 30 روز مهلت دارد که تعیین تکلیف کند. ذینفع یا کالا را پس می گیرد یا نمی گیرد. بالطبع اگر ذینفع بخواهد کالا را پس بگیرد، غرامتی که حمل کننده پرداخت کرده بود را باید پس دهد تا کالا را تحویل بگیرد.
گاهی ممکن است این موضوع به نفع ذینفع باشد، گاهی هم به ضررش. مثلا امروز کالای شما مفقود شد و شما غرامت کالا را گرفتید. 6 ماه بعد کالا پیدا می شود و قیمت کالا 2 برابر شده است، بالطبع ذینفع کالای خودش را پس می گیرد و غرامت دریافت شده را نیز پس می دهد و بالعکس.