شناخت مردم دنیا از قالی ایران ناشی از تلاش مردمان این سرزمین است که ذوق هنری را با جاذبه های پر رمز و راز فرهنگ و هنر ملی در آمیخته اند، و همین باعث شده تا امروزه فرش دستباف ایرانی، تجارتی با سود کلان و کم نظیر باشد. فرش به عنوان یکی از با ارزشمند ترین دستاوردهای ایران، خود یک فرهنگ می باشد؛ این هنر بیانگر تمام دوران تاریخ ما است، فرش ایرانی به زندگی مردمان تاریخ ما گره خورده است. فرش دستباف از جایگاه ویژه ای در کشور ما برخوردار است، چرا که نقشی مهم در فرهنگ و اقتصاد ایفا می کند؛ بخشی از هنر و تاریخ ما مدیون فرش است و به درستی حالات، باورها، اعتقادات و آداب و رسوم مردم در این سرزمین را نشان می دهد.
فرش تنها کالایی است که ذکر نام آن با ایران عجین شده است؛ زیرا یکی از بهترین راه ها و ابزار انتقال فرهنگ اصیل ایران به دیگر جوامع است، قدمت آن به 3 هزار سال پیش بر می گردد و دارای تکنولوژی بومی با طرح و نقشه های متنوع است.
اهمیت فرش دستبافت سنتی ایرانی در صادرات جهانی
فرش ایران یکی از شناخته شده ترین هنرهای ایران است، در نتیجه طرفداران زیادی از سراسر دنیا دارد که یک بازار مناسب برای صادرات آن فراهم می کند. یک صادرات غیر نفتی است که پتانسیل بالایی دارد و به اقتصاد کشور کمک زیادی می کند، ارزآوری خوبی دارد و سهم زیادی از بازار صادرات کشور را به خود اختصاص می دهد.
از طرفی به میزان قابل توجهی می تواند در داخل ایران کارآفرینی ایجاد کند و افراد زیادی را به تولید و طراحی و خدمات دیگر این کار دعوت کند؛ فرش ایران برای جهانیان قابل اهمیت است، زیرا کاملا آن را درک کرده و شناخت لازم را دارند. فرش یک بازار شناخته شده است، پس یکی از بهترین زمینه ها برای صادرات قرار گرفته است.
ایجاد اشتغال در تجارت فرش دستبافت سنتی ایرانی
در ایران فرش اشتغال زایی زیادی ایجاد کرده و زندگی مردم زیادی به آن گره خورده است، جمعیت شهری، روستایی و عشایر به صورت تمام وقت و پاره وقت و همچنین طراحان، نقاشان و استادکاران، تاجران و رفوکاران و 20 شغل جانبی دیگر مانند: رنگرزی، چله کشی و نقشه کشی، از این شغل درآمد دارند؛ تعداد دو میلیون نفر بافنده به صورت مستقیم و ده میلیون نفر به صورت غیر مستقیم در زیر مجموعه این صنعت مشغول به کار هستند. سالانه پنج میلیون متر مربع انواع فرش دستباف در کشور تولید شده که دو سوم آن صادر می شود؛ این صنعت علاوه بر کسب اعتبار و شهرت هنر ایران به جهانیان در ارزآوری و اشتغال زایی و کسب درآمد نقش مهمی دارد.
زیرا ارزش افزوده این صنعت حدود 65 درصد است، در ثانی بزرگ ترین رقم صادراتی غیر نفتی را تشکیل می دهد، هیچ کالایی به غیر از نفت تا این حد ارزآور نیست؛ این صنعت حجم تولید را افزایش می دهد و به تولید ناخالصی کشور می افزاید. فرش در حال حاضر به 32 کشور جهان صادر می شود؛ از جمله این کشورها، آمریکا، ایتالیا، امارات، لبنان و ژاپن می باشند که به تازگی سه کشور برزیل، آفریقا و چین نیز به این لیست اضافه شدند. فرش دستباف ایرانی به دلیل مرغوبیت و طراحی ویژه، بازاری گسترده و نسبتا انحصاری داشته و با وجود رقبا همچنان جایگاه نخست را دارد.
برندسازی در صادرات فرش دستبافت سنتی ایرانی
در زمینه فرش برندسازی بسیار قابل اهمیت است؛ زیرا یک محصول فوق تخصصی و هنری و حساس است. میزان کیفیت و اعتبار بسیار مهم است از طرفی چون هزینه ساخت و نگهداری بالایی دارد، فرشهای گمنام و بی کیفیت راهی به بازار داخلی و خارجی پیدا نمی کنند. داشتن برند به فرش اعتبار و ساختار می دهد، هر فرش با توجه به برند آن و کیفیت و نقشه آن سنجیده می شود؛ فرش بدون برند اعتبار نداشته و به درستی خرید فروش نمی شود، قیمت پایین تری دارد، شناخت لازم برای ورود به بازار جهانی را نداشته و فرش بدون هویت جلوه داده می شود و ارزش گذاری پایین تری دارد.
فرش برند قطعا دارای کیفیت نقشه بالاتر و تراکم و ابریشم بهتر و تنوع رنگی بیشتری است؛ تولید کننده و تاجر به فرش اعتبار می دهند و برند آن محسوب می شوند، بالای هر فرشی برند آن درج شده و با نقشه فرش شناخته می شود.
در گذشته صادرات فرش ایران با مشکلات بسیار زیادی رو به رو بود و پیچیدگی و انحصار خاص خود را داشت، که می توان گفت برای همگان مناسب نبود و از طرفی باعث ورشکستگی و آسیب زیادی به تاجران فعال در این عرصه می شد، بنابراین فقط اندکی از تاجران این حوزه توانستند در این تجارت باقی بمانند. ولی با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، امروزه شاهد افزایش تعداد تاجران و ارتباط آسان تر هستیم؛ با توجه به اعتباربخشی و بستر مناسب تبادل و ارتباط درست، تعداد صادر کننده ها بیشتر شده و بازگشت سرمایه به سرعت خوبی رسیده است.
فرش ایران شناخته شده و اعتبار زیادی در دنیا دارد، ولی امروزه می بینیم که کشورهای زیادی به این حوزه وارد شدند و با الگو برداری و به اصطلاح کپی کردن از هنر ایرانی، بازارهای جهانی را در دست گرفتند و حتی بعضی از این شرکتها با اسم فرش ایرانی کالای خود را به سراسر دنیا صادر می کنند. در این زمینه تبلیغات و گسترش فرش ایران به دنیا الزام پیدا می کند تا بتواند بازار خود را گسترش دهد و صادرات بیشتری داشته باشد و ارز و درآمد بیشتری را به کشور برگردانده و رونق اقتصادی ایجاد کند. مهم ترین بستر تبلیغ و زیرساخت در اینترنت است که متاسفانه ایران از این بستر استفاده مناسب نمی برد تا بازار جهانی را در دست بگیرد؛ در ایران تبلیغات هنوز هم به شکل سنتی است، در صورتی که فرش نیاز به تبلیغات مدرن در بستر مناسب دارد تا جایگاه رفیع خود را حفظ کند و با توجه به نیاز و حساسیتهای مشتریان و کنترل رفتار رقبا و شیوه های نوین مبادله شود.
رقابت فرش دستبافت سنتی ایرانی در بازار جهانی
فرش ایران رقبای زیادی دارد، حتی طرحهای ایرانی را سرقت می کنند، و با استفاده از طرح و نقشه های ایران اقدام به تولید فرشهای مشابه می کنند که این امر صدمات زیادی به صنعت فرش در کشور ما وارد کرده است.
در حال حاضر رقیبان این صنعت کشورهای چین، ترکیه و افغانستان می باشند، که به تازگی کشور هایی مثل هند، مصر، پاکستان، مراکش، نپال و همچنین رومانی، آلبانی و بلغارستان نیز به تکاپو افتاده و به تولید فرش می پردازند. تحریمها و عدم حمایت داخلی و حمایتهای دولتی، تاجران و بافندگان را با مشکلات زیادی مواجه کرده و رقابت را در این حوزه سخت تر کرده است.
خطوط و نقشه های فرش مانند طراحیهای هر صنعتی به صورت یک تخصص و هنر است و در انحصار هر برند قرار دارد که می توان گفت از تاریخ کشور و اقلیم سرچشمه می گیرد. حتی رنگ و اندازه و نوع ساختار آن برای صادرات به هر کشور متفاوت است از این رو در سالهای گذشته با توجه به ساختار جدید دکوراسیون، شاهد ظهور فرشهای جدید دستباف ایران هستیم.
فرشها هم باید مثل تمام صنعتهای دیگر به روز شوند و ساختارهای آن در سایز و نقشه و حتی رنگ تغییر کند تا در بازارهای جهانی همیشه جایگاه مناسب و مختص خود را حفظ کنند. طراحان باید با توجه به فرهنگ و هنر گذشته، خلاقیت و تنوع را افزایش دهند تا با بازارهای روز دنیا قدم بر دارند؛ این موضوع در حال حاضر بسیار پر اهمیت و در دست اقدام است تا بتوانند نیازهای بازارهای جهانی و مردم و فرهنگهای مختلف رو بسنجند، و این هماهنگی تولید و نیاز بازارها و کمبود خلاقیت در طرح و فقدان تنوع در نقشه را از بین می برد.
تولید فرش به صورت دستی و فردی و گروهی شکل می گیرد و یک اثر هنری به حساب می آید؛ زمانی که تولید یک کالا توسط فرد انجام می شود، خطای انسانی را بالا می برد و احتمال دارد مشکلات زیادی به وجود آید. به عنوان مثال، در تولید فرش وقتی یک بافنده حتی وقتی با دست غیر تخصصی خود شانه به فرش می زند، باعث تغییر در بافت فرش می شود که در آخر قابل مشاهده خواهد بود، از طرفی بافندگان امروزه بسیار کم شده اند؛ زیرا نسل جدید این هنر را نمی آموزند و اکثر بافندگان این هنر را سینه به سینه آموختند و از طرف دیگر تولید فرش از ابتدا که نخ ابریشم است تا پرداخت نهایی، بسیار نیاز به دقت و ریز بینی دارد و فرآیندی طولانی و پیچیده دارد.
یک فرش در مرحله تولید بخشهای زیادی را طی می کند تا آماده صادرات شود و ماه ها و سالهای زیادی زمان می خواهد، در واقع یک پروسه ی زمان بری است؛کیفیت ساختار فرش بسیار مهم است که اخیرا با توجه به اوضاع بازار متاسفانه از کیفیت پایین تری استفاده می کنند و ارزش فرش را پایین می آورند.
نسلی جدید از فرشهای دستبافت سنتی ایرانی
در کشور ما از قدیم، فرش جزئی از فرهنگ و تاریخ ما بوده و می توان گفت کسی در دنیا نیست که بزرگی و شکوه فرش ایران را درک نکند، فرش دستباف ایران برای کل جهان شناخته شده است. ولی به تازگی با تکنولوژی و تیزهوشی تاجران ایرانی و مهندسین اروپایی، دستگاهی طراحی شده و در انحصار یک شرکت است که فرش ابریشم تولید می کند و هیچ تفاوتی با فرش ماشینی ندارد؛ بلکه استاندارد بالاتر و قیمت پایین تری دارد، زیرا خطای انسانی در آن وجود ندارد؛ تشخیص اصل و ماشینی این فرشها خیلی سخت است و فقط متخصصان با تجربه متوجه می شوند.
می توان گفت که بافت فرش ایرانی بسیار تخصصی و پیچیده است، در نتیجه متخصصان و مهندسان خود را می طلبد و نمی توان در کشورهای مختلف آنها را نگهداری کرد چون نگهداری و ترمیم فرش بسیار تخصصی است. پس بیشتر فرشها به ایران باز می گردند و پس از یک دوره، دوباره به کشور مقصد ارسال می شوند؛ ولی امروزه با نوآوری، شرکتهای زیادی در کشورهای دنیا به صورت تخصصی به خارجیان آموزش می دهند و خود نیز مشغول این کار هستند؛ شرکتهای ایرانی و خارجی زیادی در این موضوع شکل گرفته اند. در نتیجه نگهداری آن راحت تر و قیمت خدمات پایین تر آمده و حتی خرید را برای خارجیان راحت تر کرده، ضمن اینکه بازار صادرات افزایش پیدا کرده و این کار درست و هوشمندانه شمرده می شود.
در گذشته فرش ایران فقط صادر می شد ولی امروزه در خیلی از کشورهای دنیا تولید می شود و شرکتهای خارجی زیادی در این عرصه ورود کردند و توانستند با برندهای مختلف و طرحهای متفاوت وارد بازار داخلی خود شوند. در گذشته این شرکتها زیر مجموعه شرکتهای ایرانی بوده اند و با آموزش و نیروهای متخصص زیادی که از ایران به آن کشورها رفتند، سبب ظهور شرکتهای کوچک و بزرگ فرش در دنیا شده اند. این موضوع بستر را برای صادرات فرش مناسب کرده است، زیرا این بازار که تمام مردم دنیا آن را می شناسند در حال گسترش است و توجه علاقه مندان زیادی را به خود جلب کرده است.
همه ما وقتی به صادرات فرش فکر می کنیم، شاید به این جواب برسیم که صادرات فرش یک مافیا دارد؛ بله شما درست فکر می‌کنید ولی این موضوع در گذشته بوده است، زیرا در گذشته بسیار تجارت فرش پیچیده بود و از تولید تا صادرات و حتی خدمات پس از فروش آن، سرمایه زیاد و روابط زیادی را می خواست، همچنین نیازمند سفر و شرکت در نمایشگاه های زیادی به زبانهای مختلف و فرهنگهای گوناگون بود. ولی امروزه با یک بستر تجاری مناسب می توان به صورت نوین صادرات داشت و از تامین کننده های مختلف فرش مورد نظر خود را تهیه کرد. امروزه مهم ترین بستر تجاری حوزه ی فرش اینترنت است که بیشترین خرید و فروش و صادرات در آن شکل می گیرد.
صادرات فرش نیازمند یک تخصص و آشنایی زیادی است که نمی توان گفت در گذشته برای عموم مردم مناسب بوده؛ چرا که نوسانات قیمتی و بازار زیادی داشته، و روابط زیاد و سرمایه زیادی را می طلبیده است. ولی امروزه با تفاوت در ساختار تجارت، می توان گفت برای تمام علاقه مندان در این حوزه شرایط مناسب است و به راحتی از طریق بستر تجارت نوین به سودآوری خوبی می رسند، زیرا بازار شناخته شده ای برای صادرات به حساب می آید. مهدی جعفری متخصص و دارای مدرک بین المللی مهندسی فرش در ژاپن، ابتدا از کشور ایران شروع به فعالیت کرد و در کشور به درجه فوق تخصصی در زمینه کار فرش رسید، توسط کشور ژاپن دعوت شد و در شرکتهای بزرگ ژاپنی آموزش و دوره های تخصصی فرش را برگزار کرد. سپس شرکت خود را تاسیس کرد که موفق شد بخشی را در کنار تولید و تجارت خود برای آموزش و تاجر پروری قرار دهد که چندین شرکت ژاپنی مستقل و وابسته شکل گرفتند و همراه با برند فرش خود و تولید و صادرات فرش ابریشم ایران توانست، بزرگ ترین شرکت خدمات فرش ایران را در کشور ژاپن هم تاسیس کند. این اقدام تنها در این برند وجود داشت و یک نوآوری و اعتبار زیادی را به دست آورد از جمله همکاریهای این تاجر می توان به شرکت میتسوبیشی، تویوتا و فوجی نام برد. در حوزه ی فرش برندهای بسیار بزرگی وجود دارند که هر کدام اعتبار زیادی دارند و نوآوریهای زیادی در زمینه فرش ایجاد کرده اند، فرش گرد مختص به یک برند است، نقشه های هخامنشی مختص به یک برند بزرگ دیگر است و هر فرش و هر تاجر نقشه و هویت خود را دارد و در کشورهای مختلف صاحب نام هستند. نویسنده: رضا جعفری مشاور تجاری
