در عصر گذشته و باستانی انجیر خشک تازه بسیار مورد استفاده قرار می گرفته و کشت درخت انجیر در آب و هوای معتدل و بیشتر در مناطق مدیترانه ای صورت می گرفته است، در هر صورت در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری نیز جایگاه بالایی دارد. انجیر متعلق به خانواده Moraceae از نظر گیاه شناسی می باشد، انجیر در جهان بیش از هزار گونه را شامل می شود.
ابعاد درخت انجیر به ارتفاع سه تا دوازده متر می رسد، ابعاد تنه درخت انجیر حدود بیست و پنج سانتی متر است و دارای شاخ و برگ های متعدد گسترده می باشد، اندازه برگ های آن معمولا به اندازه کف دست انسان است، ریشه های درخت انجیر می تواند تا عمق شش متری زمین نیز نفوذ کند.
- بیشتر بخوانید: انجیر خشک صادراتی استهبان
انجیر از نظر فنی یک سینکونیوم است، یعنی یک ظرف گوشتی و توخالی با یک دهانه کوچک در راس که تا حدی توسط فلس های کوچک بسته شده است و رنگ آن سبز مایل به زرد تا قهوه ای تیره، شکلاتی و بنفش تیره دیده می شود.
انجیر معمولی دارای گل های ماده است و نیاز به گرده افشانی ندارد و در انواع دیگر که دارای گل های نر و ماده هستند یک نوع زنبور کوچک کار گرده افشانی را انجام می دهد.
مبدا و توزیع انجیر خشک:
اکثر گیاه شناسان بر این باور هستند که انجیر بومی غرب آسیا است و سپس به وسیله انسان به سایر نقاط جهان به خصوص مناطق مدیترانه ای تکثیر شده است.
برخی کاوش ها نشان می دهد که کشت درخت انجیر حداقل به پنج هزار سال قبل از میلاد می رسد با گذر زمان کشت درخت انجیر از افغانستان تا جنوب آلمان و جزایر قناری گسترش یافت.
- بیشتر بخوانید: انجیر خشک استهبان صادراتی
انواع انجیر:
انجیر در جهان به گونه های زیادی کشت می شود که تعداد آن ها به بیش از هفتصد نوع می رسدمحبوب ترین نوع درخت انجیر سلست، ترکیه قهوه ای، برونزویک و مارسی هستند.
سلست نوعی انجیر گلابی شکل با گردنی کوتاه و ساقه باریک است و رنگ آن قهوه ای مایل به ارغوانی یا برنزی با رنگ بنفش است و پالپ کهربایی مایل به سفید یا صورتی، با طعم غنی و کیفیت خوب و لذیذ می باشد.
ترکیه قهوه ای با شکلی پهن و بدون گردن می باشد، مسی رنگ و درون آن به رنگ سفید تا صورتی یا قرمز روشن دیده می شود. این نمونه انجیر به خوبی در آب و هوای گرم قابل رشد می باشد و یشتر در جزایر هاوایی کشت می شود.
برونزویک ( 'Brunswick' ('Magnolia')) نوعی دیگر از درخت انجیر می باشد که شکلی گرد و بدون گردن دارد و میوه آن به رنگ برنز یا بنفش قهوه ای با پالپ های مایل به سفید، توخالی در مرکز، گوشتی به رنگ قرمز روشن است.
مارسی هم شکلی شبیه به برونزویک دارد و گرد و بدون گردن می باشد، به رنگ زرد مایل به سبز با لکه های سبز کوچک است و دارای پالپی سفید، شیرین و دانه های بزرگ است.
- بیشتر بخوانید: انجیر خشک
اقلیم انجیر:
درخت انجیر بیشتر در مناطق گرمسیری و در ارتفاع هشتصد متر تا هزار و هشتصد متر قابل کشت و به خوبی رشد می کند.
مارسی در ارتفاعات بالای هزار و پانصد و بیست و پنج متر و معمولا در جنوب هند رشد بسیار خوبی دارد درخت انجیر می تواتد سرمای ده تا بیست درجه یخبندان را تحمل کند.
برای باردهی بیشتر درخت انجیر بهتر است در آب و هوای خشک با بارندگی های ملایم اوایل بهار کشت شود در مناطق نیمه خشک استوایی و نیمه گرمسیری نیز درخت انجیر قابل کشت می باشد.
بارندگی در زمان باردهی درخت انجیر برای میوه بسیار ضرر دارد و باعت خرابی انجیر و در نتیجه پایین آمدن کیفیت انجیر خشک می شود. همچنین آبیاری درخت انجیر در زمان هایی که هوا بسیار گرم و خشک می باشد آبیاری درخت انجیر باعث ریزش محصول می شود.
خاک برای درخت انجیر خشک:
درخت انجیر در خاک هایی که دارای ماسه سبک، لوم غنی، خاک رس سنگین یا سنگ آهک که عمق کافی دارد به خوبی رشد می کند. خاک هایی که دارای PH بین 6 تا 6.5 هستند مناسب می باشد و همچنین خاک هایی که درصد اسیدی بالایی دارد جهت کشت انجیر مناسب نمی باشد. درخت انجیر می تواند شوری متوسط خاک را تحمل کند.
تکثیر درخت انجیر خشک:
درخت انجیر معمولا از طریق قلمه ها تکثیر می شوند. قلمه ها باید بالغ دو تا سه سال باشد و به اندازه های بیست تا سی سانتی متر چیده شوند. سپس قسمت فوقانی قلمه ها با استفاده از درزگیر جهت محافظت از بیماری ها پوشانده می شود و قسمت پایینی را به محلول هورمون تقویت کننده ریشه آغشته کرده و سپس درون خاک قرار میدهند، قلمه ها حداکثر بیست و چهار ساعت بعد از چیده شدن باید کاشته شود.
شرایط کاشت انجیر
قلمه های درخت انجیر در گلخانه ها به مدت دوازده تا پانزده ماه پرورش داده می شوند و سپس به مزارع انتقال داده می شوند در مزارع با فاصله های چهار در چهار متر و بسته به نوع خاک و حاصلخیزی آن و نوع قلمه کاشته می شوند که معمولا در هر هکتار حدود 260 درخت انجیر کاشته می شود.
به باغداران توصیه می شود که در زمین های هموار درختان انجیر را به فاصله های سه در سه متر و در زمین های شیبدار با فاصله سه در چهار متر کاشته شود. سال اول کاشت درختان انجیر جوان را با شاخه های خرما و غیره سایه زنی می کنند تا نهال جوان به خوبی تثبیت شود باردهی درخت انجیر یک سال بعد از کاشت صورت می گیرد. برای استفاده بیشتر از باران در فصول بارندگی خندق های زهکشی در اطراف درخت انجیر حفر می شود.
فصل باردهی انجیر:
باردهی درخت انجیر یک بار در سال می باشد که از اوایل مرداد ماه تا اوایل مهر ماه طول می کشد.
برداشت و عملکرد انجیر خشک:
انجیر های رسیده بیشتر به صورت طبیعی خشک می شوند به طوری که بر روی شاخه ها و بر اثر نور خورشید خشک شده و بر روی زمین می ریزند و سپس جمع آوری می شوند. سپس به کارخانه های فرآوری انتقال داده می شود و بر اساس کیفیت و اندازه به درجه های گوناگون تقسیم می شوند و انجیر خشک ها را به صورت بسته بندی های یک و ده کیلوگرم بسته به نیاز بازار به دست مصرف کنندگان می رسانند.
حفظ کیفیتک
انجیر خشک را میتوان درون یخچال یا سرد خانه برای مدت طولانی نگهداری کرد و هر چه کیفیت انجیر خشک بیشتر باشد مدت زمان نگهداری بیشتر می باشد.
آفات و بیماری های انجیر:
یه نمونه آفت وجود دارد که ساقه خور نیز گفته می شود به نام Batocera rufomaculata که از شاخه های درخت انجیر تغذیه می کند و سر انجام باعث نابودی درخت انجیر می شود.
آفات لپیدوپتر نوعی کرم انجیر به نام Azochis gripusalis است که لارو های آن از درخت انجیر تغذیه کرده و از طریق دختان وارد ریشه های درخت انجیر شده و آن را نابود می کنند.
لارو دیگری به نام cachudo de la higuera دارای لاروهای شاخدار برجسته است که می تواند درخت انجیر را در عرض چند روز از بین ببرد.
حشرات کلئوپتر از جنس Epitrix و Colaspis وجود دارند که برگ ها و شاخه ها را به شدت مورد آسب قرار می دهند.
نوعی دیگر آفت حشره فلس دار است که به پوست درختان ضعیف شده در اثر رطوبت بیش از حد یا خشکسالی طولانی مدت حمله کرده و باعث از بین رفتن درخت انجیر می شوند.
یک مشکل رایج و گسترده زنگ برگ ناشی از Cerotelium fici است که باعث ریزش زودرس برگ و کاهش عملکرد می شود بیشتر در فصول بارانی شیوع دارد. لکه برگی ناشی از عفونت با سیلندروکادیوم اسکوپاریوم یا سرکوسپورا فیسی است.
سوسک میوه خشک، یا حشره ترش، Carpophilus spp، از طریق چشم وارد میوه می شود و منجر به ترش و لکه بینی ناشی از Aspergillus niger می شود که این قارچ ممکن است به میوه های در حال رسیدن حمله کند.
موارد مصرف مواد غذایی انجیر خشک:
انجیر سرشار از مواد مغذی و ویتامین ها است که می تواند برای درمان و پیشگیری از برخی بیماری ها بسیار مفید باشد انجیر خشک می تواند یک میان وعده بسیار مفید باشد. انجیر خشک به عنوان جایگزین قهوه بو داده و آسیاب شده است. در کشورهای مدیترانه ای انجیر کم عیار به الکل تبدیل می شود، عصاره الکلی انجیر خشک به عنوان طعم دهنده برای لیکور و تنباکو استفاده شده است.
بعضی از انجیر خشک ها را برای تولید مربا و شربت انجیر استفاده می شود، همچنین از کنسانتره انجیر خشک در صنایع غذایی استفاده های فراوانی می شود.
استفاده های دیگر انجیر خشک:
روغن دانه: دانه های خشک حاوی 30٪ روغن ثابت حاوی اسیدهای چرب: اولئیک، 18.99٪. لینولئیک، 33.72٪; لینولنیک، 32.95٪; پالمیتیک، 5.23%؛ استئاریک، 2.1 8%; آراشیدیک، 1.05%، این روغن خوراکی است و می توان از آن به عنوان روان کننده استفاده کرد.
برگ: در هندوستان برای تهیه علوفه دامی از برگ انجیر پس از برداشت محصول نیز استفاده می شود، برگ ها را چیده و پس از فرآوری به خوراک دام تبدیل می کنند.
برگ های درخت انجیر شامل رطوبت، 67.6٪. پروتئین، 4.3٪؛ چربی، 1.7٪؛ فیبر خام، 4.7٪; خاکستر، 5.3٪; عصاره بدون N، 16.4٪; پنتوسان ها، 3.6%؛ کاروتن بر اساس وزن خشک، 0.002٪. برگاپتن، استیگماسترول، سیتوسترول و تیروزین نیز موجود است که در نواحی جنوبی فرانسه عطری به نام "برگ انجیر مطلق" را از برگ انجیر تولید می کنند.
لاتکس: لاتکس حاوی کائوچوک (2.4%)، رزین، آلبومین، سرین، قند و اسید مالیک، رنین، آنزیم های پروتئولیتیک، دیاستاز، استراز، لیپاز، کاتالاز و پراکسیداز است. در اوج فعالیت خود در اوایل صبح جمع آوری می شود، خشک می شود و برای استفاده در انعقاد شیر برای تهیه پنیر و جونکت استفاده می شود.
از آن میتوان آنزیم هضم کننده پروتئین فیسین را جدا کرد که برای نرم کردن گوشت، تبدیل چربی و شفاف کردن نوشیدنی ها استفاده می شود.
در مناطق گرمسیری آمریکا، لاتکس اغلب برای شستن ظروف، قابلمه و تابه استفاده می شود که این ماده در برخی از شوینده‌های تجاری اولیه برای مصارف خانگی بود، اما پس از گزارش‌های فراوان مبنی بر تحریک یا ملتهب دست‌های زنان خانه‌دار کنار گذاشته شد.
کاربردهای دارویی: لاتکس به طور گسترده بر روی زگیل، زخم های پوستی و زخم ها استفاده می شود و به عنوان یک پاک کننده و ورمیفیوژ مصرف می شود، جوشانده میوه ها را برای رفع گلودرد غرغره می کنند. انجیر پخته شده در شیر برای درمان تورم لثه بسیار مفید می باشد و جوشانده برگ به عنوان داروی دیابت و کلسیفیکاسیون کلیه و کبد مصرف می شود، همچنین انجیر تازه و خشک از دیرباز به دلیل خاصیت ملین آن مورد توجه بوده است.
مواردی مانند:
ارزش غذایی در هر 100 گرم بخش خوراکی
تازه خشک شده
کالری 80 274
رطوبت 77.5-86.8 گرم 23.0 گرم
پروتئین 1.2-1.3g 4.3g
چربی 0.14-0.30 گرم 1.3 گرم
کربوهیدرات 17.1-20.3 گرم 69.1 گرم
فیبر 1.2-2.2 گرم 5.6 گرم
خاکستر 0.48 0.85 گرم 2.3 گرم
کلسیم 35-78.2 میلی گرم 126 میلی گرم
فسفر 22-32.9 میلی گرم 77 میلی گرم
آهن 0.6-4.09 میلی گرم 3.0 میلی گرم
سدیم 2.0 میلی گرم 34 میلی گرم
پتاسیم 194 میلی گرم 640 میلی گرم
کاروتن 0.013-0.195 میلی گرم -
به عنوان ویتامین A 20-270 I.U. 80 I.U.
تیامین 0.034-0.06 میلی گرم 0.10 میلی گرم
ریبوفلاوین 0.053-0.079 میلی گرم 0.10 میلی گرم
نیاسین 0.32-0.412 میلی گرم 0.7 میلی گرم
اسکوربیک اسید 12.2-17.6 میلی گرم 0 میلی گرم
اسید سیتریک 0.10-0.44 میلی گرم
توجه: مقادیر کمی اسید مالیک، بوریک و اگزالیک وجود دارد.