در فقه اسلامی ودر مذاهب مختلف شیعه و اهل سنت و بنا بر فتوای علمای هر مذهب، خوردن برخی از طعام‌ها بنا بر دلایلی حرام شمرده می شود و خوردن برخی دیگر بلامانع یا به اصطلاح فقهی، حلال است. در اینجا به یکی ازاین خوراکیها به نام ماهی مرکب می پردازیم و بررسی می کنیم که آیا ماهی مرکب حلال یا حرام است.
ماهی مرکب حلال یا حرام
در فقه اسلامی شیعه وطبق نظر علمای صاحب اجتهاد در این مذهب، درباره حلال یا حرام بودن ماهی مرکب نظرات مختلفی وجود دارد، اما اگر بخواهیم توضیحات دقیقی را درباره هر یک از نظرات بیان کنیم.
باید بگوییم که در مذهب شیعه و بر طبق نظر مجتهدان این مذهب، خوردن آبزیان دریایی در صورتیکه بر روی بدنشان فلس یا پولک داشته باشند، بلامانع وحلال است و خوردن آبزیانی که فلس ندارند، حرام می باشد، خوردنش بلا اشکال می باشد.
ماهی مرکب در رسته هشت پایان قرار می گیرد و خوردن آن به دلیل نداشتن پولک در مذهب شیعه حرام است در نظر علمای مذهب شیعه ماهی فلس دار را، در صورتیکه در بیرون آب جان بدهد حلال می دانند وخوردن ماهی بدون فلس مانند ماهی مرکب را چه در آب مرده باشد یا در خشکی حرام می دانند.
علت حلال یا حرام بودن گونه های مختلف آبزیان ،بستگی مستقیمی به نوع خوراکی که آنها مصرف می کنند، دارد بطوریکه اغلب ماهیان دارای فلس، گیاهخوار هستند وبه جز گیاهان وجلبکهای درون دریا از چیز دیگری تغذیه نمی کنند.
اما آبزیان فاقد فلس گوشتخوار بوده وعلاوه بر گیاهان از گوشت مردار نیز تغذیه کرده و از طرف دیگر به دلیل نداشتن پولک تمام بدنشان آکنده از میکروبهای مختلف است در حالیکه ماهی پولک دار توسط پولکهایی که دارد، این میکروبها دفع می گردد و آلودگی خاصی وارد بدنش نخواهد شد ودقیقا به همین دلیل حلال هستند و خوردنشان آسیبی به سلامتی افراد وارد نمی کند.
در فقه اسلامی شیعه خوردن هر نوع ماهی فلس داری اعم از گونه های مختلف ماهیان و همینطور میگو به دلیل اینکه از همان زمان تخم گذاری تا بالغ شدن در دریا زندگی می کند وغذایش بجز گیاهان وجلبکهای دریایی نمی باشد حلال می باشد و سایر گونه های بدون فلس اعم از هشت پا، ماهی مرکب، کوسه ماهی و حتی خاویار به دلیل نداشتن فلس بر روی آن و امکان انتقال آلودگیهای آنها به بدن حرام هستند.
ماهی مرکب اهل سنت
در مذهب اهل سنت نظرات علمای این مذهب تفاوتهایی با فتاوی موجود در مذهب شیعه دارد از جمله اینکه در پیروان اهل تسنن بنا بر مذاهب پنجگانه که شامل حنفی ،مالکی ،شافعی ،حنبلی و امامیه می باشد.
هر کدام فتواهای جداگانه ای را ارائه می دهند وطبق پژوهشها وتحقیقات انجام شده در این مذاهب وبا بررسی وجستجوهای مختلفی که انجام گرفته است نتایجی به دست آمده به این ترتیب که در مذهب امامیه همانند شیعه تنها خوردن ماهی پولک دار مجاز وحلال می باشد و سایر گونه های بدون فلس خوردنشان حرام شمرده می شود. در آیین مذهب حنفیه نیز تمام آنچه در دریا وجود دارد بغیر از ماهی فلس دار ومیگو تناول کردنشان حرام است.
در مذهب مالکی گفته شده است که تمام انواع آبزیان موجود در دریا حلال گوشت هستند و تنها خوردن خوک دریایی و سگ آبی را استثنا قرار داده و خوردن آنها را نه حرام، بلکه مکروه بیان نموده است.
در شافعی وحنبلی، تمام آبزیان موجود در دریا و میگو مجاز و حلال است وتنها موجود حرام گوشت دریا، قورباغه آبی می باشد و نکته قابل تامل اینکه در مذهب امامیه وحنفیه پاک بودن و به اصطلاح فقهی، تذکیه را برای خوردن ماهی شرط لازم بر شمرده اند اما در مابقی مذاهب اهل تسنن، چنین شرایطی ذکر نگردیده و حتی تناول کردن ماهی مرده را حلال و بدون اشکال دانسته اند.
در تمام پنج فرق مذهب اهل سنت خوردن ماهی صید شده توسط غیر مسلمان وشخص اهل کتاب حلال و جایز شمرده شده است.
اما در توضیح مختصری از واژه تذکیه باید گفت که تذکیه به این معناست که ماهی در خارج ازآب مرده باشد ونه درون آب و یا اینکه ماهی در تور صیاد و ابزار مختلف صید مرده باشدو این معنی تذکیه ماهی یعنی پاک گردیدن ماهی است. که د رمذهب شیعه به آن تاکید زیادی شده است.
تبصره ها و بندهای زیادی وجود دارد که باید در هنگام خوردن انواع آبزیان دریایی به آن توجه نمود و هر شخصی مطابق مذهبی که از آن پیروی می کند و اعتقاداتی که دارد لازم است که از این موارد اطلاعات کامل و جامعی داشته باشد تا هنگام مصرف آبزیان دچار شبهه نگردد.
ماهی مرکب حلال
خوردن انواع آبزیان بدون پولک من جمله ماهی مرکبی که فلس ندارد در مذهب شیعه حلال نمی باشد. در این مجال به ذکر نکاتی ارزنده در باب شبهاتی که ممکن است در هنگام خوردن انواع موجودات دریایی برای هر شخص معتقدی پیش بیاید می پردازیم :
خاویار ماهی فلس دار که تذکیه شده باشد یعنی در خارج ازآب مرده باشد بلا اشکال است وهمینطوردر مورد تخم ماهی نیز این مطلب صدق می کند.
اگر ماهی حرام گوشتی با ماهی حلال گوشت مخلوط شود نیز خوردن آن به علت وجود همان مقدار ماهی حرام گوشت جایز نمی باشد و حرام است.
اگر شک داریم که کسی که ماهی را صید نموده مسلمان بوده است یا خیر تنها نکته ای که لازم است بدانیم این است که آیا شخص صیاد آن را از آب زنده صید نموده است یا خیر و دانستن اینکه مسلمان بوده یا خیر ضرورتی ندارد تهیه و خوردن فیله های ماهی که در بازار مسلمانان به فروش می رسد مجاز بوده و پرس وجو درباره آن لزومی ندارد.
اگر ماهی از سرزمینهای کفر تهیه شده باشد و یا از شخص کافر آن را گرفته باشند و مشخص نباشد که آن را زنده صید کرده و یا اینکه مرده بوده، خوردنش حرام است و یا باید قبل از خوردن تحقیقات لازم انجام شود.
جایز نمی باشد که ماهیهای حرام گوشت و ماهیانی که در آب مرده و تذکیه نشده اند را به کشورهایی که خوردن ماهی را در هر حالتی مجاز می دانند صادر نمود اما اگر از این آبزیان حرام گوشت برای مصارف دیگری غیر از خوردن مانند استفاده در صنایع دارویی ویا استفاده در موارد صنعتی و یا بعنوان غذای حیوانات دیگر باشد، اشکالی ایجاد نمی کند.
اما نکته قابل تامل و تاسف برانگیز این است که افراد سودجوی بسیاری در کشور هستند که بی توجه به این اصول اعتقادی و برای سود بیشتر خود اقدام به عرضه انواع آبزیان حلال گوشت و حرام گوشت در مراکز فروش خود می نمایند و چه بسا افراد نا آگاهی که احکام را نمی دانند و نا آگاهانه اقدام به خرید و مصرف آن می کنند.
توصیه ما این است که برای خرید مطمئن حتما به مراکز معتبری که اصول شرعی را رعایت می کنند رفته و خرید خود را بدون شک وشبهه از این مراکز انجام دهید و یا با مراجعه حضوری ودر صورت عدم امکان با مراجعه به سایتهایی که آدرس آن را در فضای مجازی قرار داده ایم خریدی مطمئن و بدون شک و تردید را داشته باشید این مراکز آبزیان را با مجوز بهداشت و به صورت سالم و تازه و با رعایت قوانین شرعی صید نموده و در اختیار متقاضیان قرار می دهند.