فرش دستباف در کل دنیا به اسم هنر ایرانی معروف است، ما در این مقاله تمام تلاشمان را می کنیم تا مرکز تولید فرش دستباف در ایران را بشناسید. قالیچه های دستباف با استفاده از مواد اولیه و ابزاری مانند نخ پنبه، پشم، دهل فرش، ابریشم کوجی، تنبور، شانه و قلاب بافته می شود، نوع الیاف استفاده شده به تعداد و طرح فرش و نوع رول آن بستگی دارد، به عنوان مثال از ابریشم برای نخهای تار در بافت فرش ابریشم استفاده می شود.
همچنین برای پود یا تار موادی مانند پنبه، پشم و ابریشم استفاده می شود، علاوه بر این برای پارچه های نازک و ضخیم از پنبه با پیچهای مختلف استفاده می شود.
تولید فرش دستباف
یکی از قدیمی ترین و ماندگارترین هنرهای تاریخ هنر ایران، تولید فرش دستباف است، تمام مراحل تولید فرش دستباف توسط هنرمندان خبره انجام می شود و کاملاً دستی است، این هنر یک فرآیند طولانی است، اما نتیجه نهایی زیبایی خیره کننده ای به شما خواهد داد، این فرآیند شامل چندین مرحله مختلف است.
رنگرزی یکی از اولین گامها در ساخت فرش دستباف است، برای این کار از رنگهای طبیعی استفاده می شود، رنگ آمیزی به سه روش انجام می شود، از مواد طبیعی مختلفی مانند گیاهان و حشرات برای رنگ استفاده می شود.
برای مثال از گلرنگ و حشرات خاصی برای ایجاد رنگهای قرمز و بنفش استفاده می شود، همچنین استفاده از پوست انار خشک یا تازه به آن رنگ زرد می دهد، ترکیب انار و تثبیت کننده هایی مانند آهن آن را زرد تا قهوه ای تا سیاه می کند.
این کار توسط هنرمند فرش انجام می شود، البته در کارگاه های فرش دستباف که تولید فرش به تعداد زیاد می شود، بافندگانی که در بافت تخصص دارند این کار را انجام می دهند و دهل تهیه شده را به قالی سازان تحویل می دهند.
برای شروع بافت فرش دستباف، پس از گره زدن، زیر فرش باید تار بافته شود، این کار نه تنها در ابتدا و انتهای فرش زیبایی ایجاد می کند، بلکه باعث تقویت گره ها و نظم دادن به نخهای زیر آن می شود.
به زبان ساده، قالی بافی به معنای گذراندن نخهای نازک و ضخیم پود از روی نخهای بالا و پایین فرش است، گره فارسی و ترکی عمدتاً برای گره زدن استفاده می شود، البته گره ترکی ماندگارتر است و به راحتی باز نمی شود و فرشهایی که به این شکل بافته می شوند سفت تر هستند، اما زمانی که از گره های فارسی نامتقارن برای بافت فرش دستباف استفاده می شود، استحکام گره ها به اندازه گره ترکی نمی شود، اما فرش لخت و نرم خواهد بود.
پس از انجام تمام مراحل ساخت فرش خود، فرش را از دار تخته بیرون بکشید، البته این کار به دقت و مهارت قالی باف نیاز دارد، برای این منظور نمی توان همه پرزهای فرش را به یکباره برید، زیرا فرش می تواند پیچ خورده و موج ایجاد کند.
فرش دستباف تبریز
از مجلل ترین و زیباترین قالیهای دنیا می توان به فرش دستباف تبریز اشاره کرد، فرشهای گرانبهای تبریز در موزه ها و مجموعه های سراسر جهان به عنوان میراثی گرانبها از گذشته نگهداری می شوند، اما بسیاری از فرشهای بافته شده تبریز با کیفیتهای متفاوت نیز خانه ها را زینت می دهد، قالیهای تبریز در طرحهای متنوعی بافته می شوند و تنوع طرحهای فرش تبریز بی‌نظیر است.
برخی از قالیهای تبریز جدید بسیار با کیفیت، بسیار ظریف و بسیار نازک هستند، در حالی که فرشهای دهه 60 ضخیم تر و درشت تر هستند، قالیهای تبریز اغلب از پشم یا ابریشم بافته می شوند.
فرش تبریز جزو برترین فرشهای دستباف ایران است و فرشهای ریز بافت و زیبا در سراسر جهان مورد تقاضا است، فرش تبریز یادآور استادانی است که فرش دستباف تبریز را در قرن سوم تأسیس کردند.
صنعتگران ماهر تبریز نسل به نسل هنر قالی بافی را پرورش داده و میراث ارزشمندی برای قالیبافان امروزی به جا گذاشته اند.
اوج شکوفایی قالی بافی البته قرن دوازدهم و شانزدهم است و فرشهای دستباف این دوره از فاخرترین و با ارزش ترین فرشهای تبریز هستند، تبریز مفتخر است که خانواده بزرگی از قالی بافان ماهر دارد که این هنر بی نظیر را نسل به نسل منتقل کرده اند.
به همین دلیل طرحها و رنگهای خاصی را می توان در فرشهای تبریز یافت که اغلب میراث یک خانواده خاص است، البته در میان فرشهای تبریز طرحها و نقشهایی وجود دارد که خودنمایی می کند، از جمله طرحهای گیاه شناسی که چهار فصل و صحنه های مزارع را به تصویر می کشد.
تصویرسازی مذهبی نیز در فرش دستباف تبریز جایگاه والایی را به خود اختصاص داده است، رنگ غالب فرشهای تبریز آبی و قرمز است که روی زمینه ای کرم رنگ بافته می شود و بافنده با دقت نخهای سبز زیتونی و خاکی را طبق نقشه می بافد تا فرشی با تراکم متوسط در اندازه دلخواه به دست آید.
مهارت قالی بافی و استفاده از پنبه و پشم مرغوب، فرش تبریز را به یکی از نفیس ترین فرشهای دستباف ایرانی تبدیل کرده است که آن را شایسته آراستن بسیاری از اماکن مذهبی و تاریخی مجلل در سراسر جهان کرده است.
اگر می خواهید فرش تبریز همیشه نرم و مخملی بماند و طرح آن در روز اول شفافیت خود را حفظ کند، باید مرتباً آن را بشویید و ایراداتی که از ارزش آن می کاهد به سرعت برطرف کنید، البته فرش دستباف تبریز بسیار مقاوم و در عین حال نرم است.
فرش دستباف زنجان
اگر می خواهید قالی شما با ترکیب رنگهای خوش نظر و چشم نواز به محیط اطراف خود جان ببخشد حتما فرش دستباف زنجان را برای منزلتان تهیه کنید، قالیچه های زنجان از پنبه یا آغشته به پنبه و پشم است، فرش دستباف زنجان عمدتاً در رنگهای قرمز تیره، قهوه ای و آبی روشن با نقوش هندسی مانند افشار بافته می شود.
از فرش دستباف زنجان شروع می کنیم، قالیهای زنجان در زمان اردشیر بابکان ساخته می شد و در آن زمان شاهین یا شاهان نامیده می شد، این نام به تدریج با گذشت زمان تغییر کرد و به نام زنجان درآمد، اندزه العالم در سال 372 هجری قمری زنجان را شهری پربرکت با ساختاری آباد و استوار معرفی می کند، استان زنجان یکی از مراکز قالی بافی ایران است که متاسفانه اطلاعات جامع و مستندات مکتوبی برای مستندسازی این موضوع وجود ندارد.
در برخی از این اسناد از چندین مورخ و سیاحی یاد شده است که از این منطقه گذشتند و سخنان کوتاهی درباره قالی بافی و صنعت کشور نوشتند، جوبر که در زمان فتحعلی شاه قاجار به ایران سفر می کرد، در صفحه 154 سفرنامه خود درباره بازار زنجان، و خریدهای خانواده افشار خود نوشته است، به گفته جوبر، بازار فرش زنجان در دست عشایر افشار است.
افشار نام یکی از مهم ترین اعضای خانواده زنجانی است، خانواده های متمدن افشار با تدارک در مجالس اشرافی در شهرهای مختلف ایران و شرکت در مراسم و جشنهایی که در آن قالیهای گرانبها و زینت بخش استفاده می شد، با انواع قالیها، بافت، فنون و پیچیدگیهای آن آشنا شدند، قالیهای افشار از مرغوب ترین مواد با طرحهای زیبا و ثبات رنگ بالا بافته شده اند.
فرشهای افشار، معروف به فرشهای آهنی ایرانی هستند که به دلیل کیفیت و دوام بالا معروف هستند و در بازارهای بین المللی به خوبی شناخته شده اند، محبوبیت فرش افشار زنجان به دلیل بافت ظریف، ماندگاری بالا، کیفیت نخ بالا، رنگهای هنرمندانه، استفاده از پشم محکم و منعطف، اصالت، تنوع طرح و رنگ و عمر طولانی آن است.
فرشهای دستباف زنجان در دسته فرشهای روستایی قرار می گیرند، شهر زنجان قالی بافان زیادی دارد، فرش افشار یکی از صنایع دستی است که از قدیم الایام در بسیاری از روستاهای زنجان بافته می شده است.
زنجان نقش ارزنده ای در اعتلای هنر قالی بافی در ایران داشته است، طراحان و تولیدکنندگان فرش نقشی مشهود در شکوفایی و احیای صنعت فرش بافی و ورود آن به بازارهای جهانی داشته اند، بیشتر پشم مورد نیاز قالی بافی به دلیل وجود مراتع وسیع و کشاورزی و دامپروری پر رونق در بخش افشار زنجان به صورت محلی تولید می شود.
فرش دستباف اصفهان
امروز اگر بخواهد از یک مرکز قالی بافی در ایران نام ببرد که توانسته خصلت هنری طراحی فرش دستباف را از گذشته حفظ کند، بدون شک اصفهان اولین انتخاب خواهد بود، در دوره صفویه استادانه ترین فرشهای ابریشمی و ابریشمی توسط هنرمندان اصفهانی بافته می شد، زیرا شاهان صفوی به هنر قالی بافی علاقه داشتند.
استاد اصلی استادان اصفهانی از صدها سال پیش تا به امروز در طرح ثابت و استوار بوده و در نتیجه طرح منطقه نسبت به زمانهای گذشته اندکی تغییر کرده است، اکثر فرشها در طرحهای اصفهان از الگوی قفسه و تانلارژ پیروی می کنند.
نقوش لزج زیبایی و پیچشهای آنها در ساختار قفسهای و تانلارژ و متن فرش وجود دارد و متن فرش را به موجی آزاد تبدیل می کند و با پوشاندن آن با یک قاب ایجاد می شود، طرح به دلیل حرکت زیبایی که دارد، در اکثر لبه های فرش دیده می شود.
از دیگر ویژگیهای فرش اصفهان می توان به گردش ساقه به عنوان پیش زمینه اشاره کرد، در پس زمینه ساقه های لزج و گلهای زیبای شاه عباسی دیده می شود، فرش دستباف اصفهان به تراز دقیق تمامی اجزا از جمله راچ، حاشیه و گوشه آن، گل شاه عباسی، حروف و حاشیه احترام می گذارد.
ترکیبی دلپذیر از نقشهای سنتی و رنگهای زیبا با الهام از بناهای تاریخی و هنری ایران از دیگر ویژگیهای کلیدی قالیهای اصفهان است، استفاده از نقشهای هندسی شکسته در فرش اصفهان یافت نمی شود و طرحها و نقشهای فرش اصفهان همواره در گروه نقشهای دوار قرار می گیرد.
در بسیاری از قالیهای اصفهان تقلیدی از کاشیهای بناهای تاریخی مانند مسجد شیخ لطف الله دیده می شود، به غیر از طرحهای رک و ترنگی که طرحهای اصلی فرش اصفهان هستند، نقوش فرشهای اصفهانی دیگری مانند شکر گره، محرابی، کردانی، افشان نیز وجود دارد.
به طور کلی تا 15 رنگ در فرش اصفهان با رنگهای شاد مانند لاکی، آبی، کرم، بژ، خاکی و سرمه ای با تاکید بر رنگهای سنتی فرش ایرانی استفاده می شود، نداشتن سایه روشن در رنگهای فرش اصفهان (به استثنای برخی از فرشهای جدیدتر) از دیگر ویژگیهای فرشهای منطقه است.
فرش دستباف مشهد
یکی از اصیل ترین و زیباترین صنایع دستی شهر مشهد و استان خراسان رضوی فرش دستباف است که بسیاری از افراد در سفر به این شهر می بینند، مشهد یکی از بزرگ ترین شهرهای ایران در منطقه به شمار می رود و منسوجات آن در کنار فرشهای شهرهایی مانند تبریز، اصفهان، کرمان و اراک قرار می گیرد.
یکی از دلایلی که فرش ایرانی در جهان جایگاه ویژه ای دارد اصالت بافت ایرانی است، شاید در حال حاضر بسیاری از کشورها مانند چین و هند از بسیاری از نقوش ایرانی کپی برداری کنند و بتوانند فرشهای مشابه ایرانی را ببافند، اما اصل فرشهای دستباف ایرانی هستند.
اثبات اصالت فرش دستباف همیشه برای خریداران این نوع فرش بسیار مهم بوده است و در این دوران فرش دستباف آنتیک بسیار گران بود، به طور کلی نمی توان تاریخ قالی بافی را در هیچ منطقه ای مشخص کرد، این امر در مورد فرشهای دستباف مشهد نیز صدق می کند، اما به طور دقیق تر، طبق نسخه های خطی و اسنادی که به دست آمده، فرشها بین سالهای 999 تا 1038 در شهر مشهد بافته شده اند، یعنی چیزی در حدود 500 سال پیش شروع شد.
اولین نمونه شناخته شده فرش مشهد کشف شده، فرش نماز یا سجاده هدیه شاه تماسب به سلطان سلیمان است که تا چند سال پیش در لندن نگهداری می شد، اما تحقیقات نشان می دهد که اکنون متعلق به یک کلکسیونر قطری است.
قالی بافی در شهر مشهد در 200 سال اخیر سیر صعودی شدیدی را تجربه کرده است و اصالت و سابقه غنی آن باعث محبوبیت کارگاه های قالی بافی این شهر در بین ایرانیان و مردم جهان شده است.
فرش دستباف اراک
مهمترین صنعت دستی استان مرکزی، فرش دستباف اراک است، در گذشته بیشتر قالیهای اراک طرح ترنج بود، یکی از دلایل اصلی جذابیت فرش دستباف اراک، ویژگیهای منطقه ای این فرشها و طرحهای آن است، اراک در دوره قاجار مرکز مهم قالی بافی ایران بود، قالی بافی همیشه در این شهر رواج داشته و قالیهای سرابند و فراهان شهرت جهانی دارند.
از تاریخچه قالی بافی اراک اطلاعات دقیقی در دست نیست اما در اطراف اراک مراکز قالی بافی وجود دارد، بنابراین اراک سابقه کمتری در قالی بافی نسبت به سایر شهرهای همجوار دارد، در طول قرون پس از پایان سلسله ساسانی، هیچ مدرکی از قالی بافی در این شهر وجود ندارد، با توجه به قالیهای بافته شده و جنگهای متوالی در ایران مرکزی، هیچ مدرکی دال بر تأسیس کارگاه های قالی بافی در دست نیست، فرشهای دستباف اراک در زمان ناصرالدین شاه شهرت یافت و برخی از فرشهای گرانبهای اراک در سراسر جهان شهرت یافت.
ممنون که این متن را تا آخر خواندید. در صورت داشتن هر گونه نظر، پیشنهاد یا انتقاد با کارشناسان ما تماس بگیرید. هنگام داشتن هرگونه سوال راجب مراکز تولید فرش دستباف و نحوه پیدا کردنشان و غیره به ما مراجعه کنید، ما در اسرع وقت به شما مشاوره خواهیم داد.