گیاهان دارویی در اثر شرایط خاص محیطی به وجود می آیند و بعضی از آنها مقاوم به خشکی و بعضی مقاوم به شوری هستند که دارای ترکیباتی منحصر به فرد می باشد.
مقدمه ای بر گیاهان دارویی
این گیاهان در درمان بیماریها به کار می روند و تمام یا بخشی از اندام های یکسری از گونه های گیاهی مانند ریشه، ساقه، برگ، گل یا میوه دارای خواص دارویی هستند که در نتیجه این گونه گیاهان را گیاه دارویی می نامند.
بر اساس مواد موثره موجود در گیاهان به سه گروه اصلی طبی، ادویه ای و عطری طبقه بندی می شوند گیاهان طبی مستقیم و غیر مستقیم اثر درمانی دارند و به عنوان دارو استفاده می شوند مانند گل ختمی، ریشه شیرین بیان، گل بابونه.
گیاهان ادویه ای مانند زردچوبه، زنجبیل، زعفران و زیره که به عنوان ادویه استفاده می شوند و بالاخره گیاهان عطری و طعم دهنده مانند آویشن، سیر و نعنا به دلیل اسانس موجود در آنها برای معطر نمودن غذاها مورد استفاده قرار می گیرند.
حدود 2300 گونه از گونه های گیاهی ایران گیاهان دارویی و معطر می باشند و 450 گونه آن در عطاری ها به فروش می رسند البته در گذشته گیاهان دارویی به صورت خودرو و به فراوانی در جای جای کشور ایران رشد و نمو می نمود ولی امروزه به دلایل گوناگون از جمله خشکی و برداشت بی رویه و نیاز بازار، کاشت این گیاهان ضروری است.
معرفی گیاهان دارویی مقاوم به خشکی
با توجه به این که امروزه در کشور ایران معضل آب و خاک به صورت مشکلی جدی در آمده است و روزانه بر پهنه خشکی آن افزوده می شود و تعداد گیاهانی که قابلیت رشد در شرایط سخت محیطی را دارند محدود می باشد پس بررسی و معرفی گونه های مقاوم به شوری و خشکی لازم می نماید.
گیاه دارویی مقاوم به خشکی آویشن
گیاهان دارویی مانند آویشن خاکشیر و غیره با خاصیت ضد باکتریایی و ضد میکروبی خود از مشهورترین گیاه دارویی در کشور ایران می باشد رویشگاه گیاه دارویی آویشن در ایران در البرز و زاگرس تا کوه های مرکزی و شرقی تا مکران می باشد.
گیاه آویشن بوته ای و با ساقه چوبی یا علفی و پر شاخه می باشد ارتفاع آن به 10 تا 30 سانتی متر می رسد و همیشه سبز با برگ های معطر می باشد.
برگهای آن بیضی شکل و کوچک بدون دم برگ یا با دم برگ کوتاه می باشد و نیز طعم تند و تیزی دارد و گل های آن ارغوانی یا سفید و لوله ای صمغی کوچک و دو لبه است.
این گیاه در ایران از گذشته های دور به عنوان گیاهی معجزه گر در طب سنتی و بین مردم مورد استفاده قرار می گرفته است همچنین آویشن در بازار به صورت برگ خشک روغن اسانس و عرق عرضه می شود.
از برگ خشک آویشن دم نوش تهیه می شود و علاوه بر آن به عنوان چاشنی و طعم دهنده سالاد گوشت و ادویه خورشت ها کاربرد دارد.
روغن آویشن ضد قارچ و گرفتگی عضلات بوده و نیز کرم رماتیسم ضد عفونی کننده و خلط آور می باشد اسانس آویشن از جمله 10 اسانس معروف است که دارای خواص ضد باکتری، ضد قارچ و آنتی اکسیدان است.
عرق آویشن با طعم تند و تیز خود برای درمان اسهال، سرماخوردگی، دل درد و مسمومیت مورد استفاده قرار می گیرد گیاه آویشن در طب سنتی با طبع گرم و خشک معرفی شده است البته در مصرف آن نباید زیاده روی نمود.
آویشن 4 گونه دارد از جمله آویشن شیرازی، آویشن باغی، کاکوتی و کلپوره که در بررسی های انجام شده در مراکز تحقیقاتی دانشگاهی نوع کاکوتی آن مقاوم ترین گونه در مقابل خشکی شناخته شد.
گیاه دارویی مقاوم به خشکی خاکشیر
خاکشیر از جمله افزودنی های نوشیدنی های تابستانی می باشد که به صورت خودرو در کوهستان و دشت، حاشیه جاده ها، مراتع و مزارع قدیمی و زیر کشت رشد می کند.
خاکشیر تا حدود 1 متر رشد می کند و نیز گیاهی عجیب است که هم یبوست و هم اسهال را درمان می نماید همچنین گیاهی یک ساله است که گلهای زرد کم ررنگ می دهد و سازگار با مناطق خشک می باشد.
خاکشیر در ایران در نواحی شمالی کشور، رشته کوه های البرز، لرستان و مناطق مستعد رشد این گیاه می روید همچنین تکثیر آن با بذر در پاییز و بهار صورت می گیرد.
قسمت مورد استفاده این گیاه در شربت در واقع تخم این گیاه می باشد خاکشیر ایرانی یک علف هرز و ژنی از خانواده خردل است و تنها یک گونه دارد و نیز 26 گونه خاکشیر تلخ نیز در ایران می روید.
این گیاه دارویی از قدیم توسط حکمای طب سنتی در درمان بیماریها تجویز می شده است از جمله در تپش قلب، واریس، التهاب پوست، کبد چرب، باز شدن دهانه رحم و تسهیل زایمان، التهاب کلیه و مجاری ادراری، کمک به دفع سنگ کلیه، رفع عطش و گرمازدگی، افزایش اسپرم و میل جنسی در مردان، از بین بردن بوی بد دهان، فشار خون و لاغری و همچنین ضد التهاب، ضد درد و ضد تب.
توجه: مصرف خاکشیر در سه ماهه ابتدای بارداری موجب سقط جنین خواهد شد اما در ماه های آخر موجب تسهیل زایمان می شود و نیز نکته جالب در خواص خاکشیر همان طور که در بالا اشاره شد درمان یبوست و اسهال می باشد که نوع آماده آن موجب ایجاد این خواص دوگانه می شود.
چنانچه شربت خاکشیر با آب سرد تهیه شده و از عسل به جای شکر در آن استفاده شود اسهال را درمان می کند و چنانچه با آب گرم تهیه شود برای درمان یبوست کاربرد دارد.
طبع خاکشیر سرد و تر می باشد در مصرف آن باید احتیاط کرد و نیز افرادی که ورم یا زخم معده دارند و کسانی که طبع سرد دارند و دچار بیماری های ناشی از طبع سرد مانند روماتسیم و آرتروز می باشند مصرف آن را محدود کرده و یا با عسل و عرق نعنا میل نمایند.
معرفی گیاهان دارویی مقاوم به شوری
موجوداتی در طبیعت هستند که می توانند در شرایط سخت رشد نموده و همچنان خواص دارویی خود را حفظ کنند از جمله تعدادی از گیاهان دارویی که مقاوم به شوری هستند در زیر معرفی می شوند گیاهانی مانند کتان، گلرنگ و غیره.
گیاه دارویی مقاوم به شوری کتان
اصالت این گیاه دارویی به سرزمین های ساحل مدیترانه تا هندوستان می باشد و در کشور ایران در مازندران و چهارمحال و بختیاری، فارس و اصفهان نیز کشت می شود.
کتان سرشار از چربی های سالم و فیبر است بنابراین میتواند فرد را برای مدت طولانیتری سیر نگه دارد و باعث کاهش کالری دریافتی و لاغری فرد شود.
گیاه کتان یک ساقه اصلی دارد گل میوه و دانه آن در انتهای ساقه به وجود می آید و نیز برگهای کتان دم برگ ندارند و سبز مایل به خاکستری هستند گلها در بخش پایینی ساقه می رویند و دارای چند شاخه فرعی می باشند و نیز رنگ گلها آبی زرد و صورتی می باشد.
میوه کتان به شکل کپسول پنج خانه ای است که در هر کپسول ده دانه وجود دارد رنگ دانه ها از قهوه ای مایل به زرد، زرد تیره، قهوه ای مایل به سیاه تا سیاه متغیر است.
کتان به دو دسته کتان لیفی و روغنی تقسیم می شود تخم کتان ارزش غذایی بالایی دارد و سرشار از ویتامین پتاسیم روی و آهن می باشد.
از خواص بذر کتان شفاف سازی پوست، رفع مشکلات گوارشی، جایگزین برای غذاهای حاوی گلوتن، تقابل با سرطان، کاهش وزن، سلامت قلب رفع یبوست و مشکلات گوارشی، کاهش کلسترول کاهش دیابت، پیشگیری از دردهای قائدگی و درمان بیماری سلیاک می توان اشاره نمود فراموش نکنید که در مصرف کتان نیز مانند سایر گیاهان دارویی باید احتیاط کرد.
گیاه دارویی مقاوم به شوری گلرنگ
گل خشت بومی ایران است که در بلوچستان، خراسان، تفرش، کرمان، تبریز و چهارمحال و بختاری می روید گلرنگ گیاهی یک ساله است که ارتفاع آن به حدود 60 سانتی متر می رسد و برگهای آن پهن دندانه دار و بدون دم برگ می باشد.
گلهای آن تکی و لوله ای و خوشرنگ با رنگ زرد مایل به قرمز می باشد که در انتهای ساقه می روید میوه آن سفید و به صورت فندقه بوده که انتهای آن دارای دسته ای تار و نازک است.
گلرنگ یکی از گیاهان دارویی بسیار مهم می باشد که در آشپزی کاربرد دارد و به آن زعفران تقلبی نیز گفته می شود از گیاه گلرنگ در صنعت رنگرزی نیز استفاده می شود.
گلرنگ مسهل تنظیم کننده قائدگی، رفع بلغم، تقویت اعصاب، رفع درد آرتروز و رماتیسم ،کاهش کلسترول، رفع گرفتگی قلب، خلط آور، درمان یرقان و استفراق خونی، کاهش خطر سرطان، تقویت و شادابی موها می باشد و نیز احتیاط در مصرف گلرنگ مانند سایر گیاهان دارویی ضروری می باشد.