ایران یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده عسل طبیعی در جهان است و به عنوان یکی از منابع مهم تولید عسل برای بازارهای بین المللی محسوب می شود. اما از آنجایی که ایران برای صادرات عسل به اروپا ثبت نشده است و شرایط آن فراهم نشده است به همین دلیل کیفیت عسل ایرانی برای تجار اروپایی ناشناخته باقی مانده است.
به عنوان اولین گام در پر کردن این شکاف، 225 نمونه عسل را با استفاده از پالینولوژی، حسی، رزونانس مغناطیسی هسته ای (NMR) و آنالیزهای فیزیکوشیمیایی معمولی که توسط طرح کنترل هماهنگ اتحادیه اروپا مشخص شده است، تجزیه و تحلیل شده است. نتایج نشان می دهد که در حالی که انواع عسل تک گل اصیل در ایران قابل برداشت است، 85 درصد نمونه های جمع آوری شده تقلبی بوده اند.
- بیشتر بخوانید: عسل کوهی کرمانشاه
انجام تجزیه و تحلیل اجزای اصلی بر روی پارامترهای فیزیکوشیمیایی نشان می دهد که تغذیه قرص قند و شربت با منشاء C4 به زنبورها در طول فصل علوفه، یک روش رایج تقلب است. جایگزینی شهد طبیعی با شربت قند همراه با وجود طعم شدید از Taraxacum و Eryngium بر طعم عسل های تک گل تولید شده در ایران تأثیر می گذارد.
بر اساس آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAOSTAT) ایران از نظر میانگین تولید سالانه عسل بین سال‌های 1993 تا 2018 در رتبه نهم جهان قرار دارد. این واقعیت حاکی از آن است که ایران می تواند عرضه کننده قابل توجهی عسل برای بازارهای بین المللی باشد. این در حالی است که در میان 10 کشور بزرگ تولیدکننده عسل در گزارش فاوستات، ایران تنها کشوری است که امکان صادرات عسل به اروپا را ندارد.
- بیشتر بخوانید: عسل کوهی وحشی
دلیل آن فقدان برنامه نظارتی است که قواعد و اصول اعمال شده توسط نمایندگان گواهی کننده ایرانی را برای ارائه ضمانت هایی معادل ضمانت های مندرج در دستورالعمل های 96/93/EC و 2001/110/EC تضمین کند (شورای اتحادیه اروپا، 1996; 2001)ندارد. بنابراین، تا جایی که ما می دانیم، پایش گسترده عسل گون ایران هرگز از طریق نمونه برداری و آنالیز تصادفی توسط آزمایشگاه کنترل کیفیت مواد غذایی دارای گواهی اروپایی انجام نشده است. در نتیجه منبع و کیفیت عسل ایرانی در بازار اروپا ناشناخته است.
- بیشتر بخوانید: عسل کوهی
در مطالعات قبلی در مورد خصوصیات عسل از مناطق مختلف ایران، تجزیه و تحلیل های حسی و تفصیلی پالینولوژیک، به عنوان ابزار اصلی برای شناسایی منشاء گیاهی عسل، به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است. یا اینکه با روش شناسی ضعیف توضیح داده شده است، با این حال، قبل از تعیین منشاء گیاهی نمونه‌های عسل بر اساس کنوانسیون‌های بین‌المللی، هرگونه مقایسه خواص فیزیکوشیمیایی آنها می‌تواند گمراه‌کننده باشد.
یکی دیگر از مسائل رایج در این مطالعات، تمرکز بر انواع عسل است که به خوبی تعریف نشده اند. به عنوان مثال، مفهوم عسل شیری یا گاوان (نام های رایج برای گونه های گون) فقط در ایران و چین وجود دارد. با این حال، در آزمایشگاه های melissopalynology اروپا، گرده گون از شمارش حذف می شود،که اگر هدف تأیید یک عسل تک گل باشد.
دلیل آن عدم وجود اثری از شهد گون در طعم عسل است حتی اگر نمونه حاوی درصد بالایی از گرده گون باشد. نشان داده شده است که گونه Astragalus spp. منبع بسیار پربار شهد نیست علاوه بر این، در صورت وجود عسل گون، ابتدا باید استانداردهای مربوط به خصوصیات ارگانولپتیکی و پالینولوژیکی آن تنظیم شود تا منشاء گیاهی آن قبل از توصیف خواص فیزیکوشیمیایی مورد تایید قرار گیرد.
شرایط صادرات عسل
نمونه دیگری از انواع عسل غیر معمول گزارش شده در ادبیات، عسلک گلابی است عسلک مایعی است که توسط شته ها ترشح می شود و توسط زنبورها جمع آوری و پردازش می شود که صادرات این نوع عسل همچون عسل سیاه به همه مناطق دنیا با شرایط مختلف انجام می شود. نتیجه یک عسل تیره با رسانایی الکتریکی بیشتر از 0.8 mS/cm است، اگرچه برخی از انواع عسل های شکوفه مانند Castanea، Calluna، Arbutus، Erica و Tilia نیز میتوانند رسانایی الکتریکی نزدیک یا بالاتر از 0.8 mS/cm داشته باشند Oddo عسل گلابی و سایر درختان میوه Rosaceae دارای رنگ روشن و هدایت الکتریکی کمتر از 0.4 mS/cm است (D.I.B.، 2014). بنابراین با توجه به عدم رعایت کنوانسیون های بین المللی، نمی توان بر اساس مطالعات قبلی به سوالات مربوط به کیفیت عسل ایرانی پاسخ داد.
این مطالعه با هدف استفاده از روش‌های استاندارد و پیشرفته مورد استفاده در آزمایشگاه‌های کنترل مواد غذایی تجاری برای معرفی منبع و کیفیت عسل یکی از بزرگترین تولیدکنندگان عسل در جهان انجام شده است. در یک پروژه مشترک بین دانشگاه گوتینگن، مرکز مراقبت زنبور عسل بایر و خدمات بین‌المللی کیفیت (QSI GmbH)، نمونه‌های عسل ایرانی را با استفاده از آنالیزهای پالینولوژی، حسی و فیزیکوشیمیایی مطابق با طرح کنترل هماهنگ اتحادیه اروپا (شورای اروپا) آزمایش کرده است.
صادرات عسل به اروپا
برای تحقیق استان های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل به دلیل دارا بودن رتبه های اول تا سوم تولید عسل در ایران مثل عسل سفید انتخاب شدند استان اصفهان نیز در رتبه ششم کشوری قرار گرفت زیرا عسل منطقه خوانسار در سطح کشور از شهرت خوبی برخوردار است. این چهار استان تقریباً 58 درصد از تولید عسل در ایران را به خود اختصاص داده اند و فلور آنها نماینده مناطق فلورستیکی ایران تورانی و اگزین هیرکانی و زون زاگرس به عنوان اصلی ترین مناطق فلورستیکی ایران است، همچنین در طول نمونه برداری متوجه شدیم که بسیاری از زنبورداران بهار و اوایل تابستان را در نواحی جنوبی (فیتوکوریون ساهارو-سند) و شمال (فیتوکوریون هیرکانی) ایران سپری کردند.
بنابراین، نمونه‌های مورد بررسی در این تحقیق میتوانند نشان دهنده منابع اصلی گل‌دار عسل مناطق مختلف ایران باشند. زنبوردارانی که در طول کار میدانی با آنها ملاقات شده است معتقدند که منبع اصلی گل عسل آنها گونه های Astragalus است. Eryngium spp. در مجموع، 225 نمونه عسل طی دو کار میدانی در سال 2015 (29 نمونه) و 2017 (196 نمونه) جمع آوری شد.
تعداد نمونه‌های جمع‌آوری‌شده برای هر استان از 53 تا 61 نمونه است. در هر دو کار مزرعه‌ای، از گیاهان دارای گل (غنچه و شکوفه) برای تهیه لام مرجع نمونه‌برداری شد. تمام نمونه های عسل به روش پالینولوژی و حسی مورد بررسی قرار گرفتند. با این حال، از آنجایی که نمونه‌های گرفته‌شده از زنبورستان‌های همسایه، طیف‌های گرده‌ای تقریباً مشابهی را نشان دادند و بنابراین احتمالاً خواص فیزیکوشیمیایی مشابهی داشتند، 85 نمونه از آنالیزهای فیزیکوشیمیایی حذف شدند.
این مطالعه نشان می‌دهد که فلور ایران پتانسیل تولید عسل‌های تک گل اصیل با قابلیت فروش بین‌المللی را دارد. اما ظاهرا زنبورداران ایرانی از این نوع عسل اطلاعی ندارند آنها در مراتعی که گیاه گون و ارینگیوم غالب هستند، زنبورستان ایجاد می کنند. از آنجایی که عملکرد شهد این گیاهان به اندازه کافی نیست، زنبورداران مجبورند در فصل علوفه به زنبورها شکر بدهند.
علاوه بر این، زنبورداران ایرانی برای اجتناب از زمین‌های پوشیده از گل‌هایی که شهد پنهانی با طعم شدید دارند، آموزش ندیده‌اند. در نتیجه منبع اصلی عسل اصیل ایرانی شهد انواع گل‌های وحشی (چند گل) است که گاهی اوقات با طعمی ناخوشایند. همچنین کیفیت عسل ایرانی با استانداردهای جهانی مطابقت ندارد و از این رو ایران نمی تواند به عنوان تولیدکننده برخی از انواع عسل تک گل برای بازار جهانی عمل کند مگر اینکه شیوه زنبورداری دچار تغییرات اساسی شود.