شاید به جرات بتوان گفت که شناخته شده ترین و معروف ترین گیاه در طبی سنتی بین خانواده های ایرانی، گیاه گل گاو زبان باشد. ایرانیان از دیرباز تاکنون، برگهای گیاه گل گاو زبان را خشک کرده و با استفاده از آن به عنوان دمنوش، از فواید و خواص بی‌نظیر این گیاه برای آرامش اعصاب سود می برده اند. به طور عامیانه مردم به این گیاه گل گاو زبان یا افعی گیاه می گویند.
در حالت کلی گل گاو زبان، گیاهی است یک ساله که ارتفاع آن تا 70 سانتی متر هم می رسد. روی برگهای این گیاه، نوعی تار زبر کشیده شده است؛ به همین خاطر هنگام گرفتن برگهای این گیاه در دست، یک نوع گزش احساس می شود.
گل گاو زبان دو نوع دارد که یکی از آنها گل گاو زبان ایرانی است که نام علمی آن Echium amoenum است و دیگر گل گاو زبان اروپایی است که نام علمی آن Borago officinalis است و گل گاو زبان اروپایی گیاهی یک ساله است اما گل گاو زبان ایرانی، یک گیاه کوهی و صحرایی است و بدون نیاز به کشت و زرع، در محیط مناسب رشد می کند. گلهای گیاه گل گاو زبان اروپایی دایره ای و کوچک و به رنگ آبی سیر هستند و گلهای گیاه گل گاو زبان ایرانی به شکل گل انار و به رنگ بنفش می باشند و همچنین گیاه گل گاو زبان سرشار از آنتی اکسیدانها، انواع ویتامینها مانند B و C و مواد مفیدی همچون آهن، کلسیم و پتاسیم است که هر کدام از آنها برای بدن مفیده بوده و خواص منحصربفردی دارند.
خواص گیاه گل گاو زبان ایرانی گل گاو زبان ایرانی حاوی مقادیر زیادی ویتامین C است. این ویتامین موجب تقویت سیستم ایمنی میشود. از طرف دیگر گل گاو زبان یک گیاه مسکّن و ضد درد بوده و برای تسکین دردها بسیار مناسب است. همچنین خاصیت ضد التهابی آن باعث می شود که برای سرماخوردگی و یا حساسیست های فصلی، بسیار کارآمد باشد.
یکی دیگر از خواص بسیار مهم این گیاه، خاصیت خلط آور بودن آن است که از این خاصیت آن، برای درمان آسم و بیماریهای تنفسی و همچنین سرفه های خشک استفاده می شود. طب سنتی، چای گل گاو زبان ایرانی را موجب کاهش تب بالا می داند.
از خواص دیگر آن می‌توان به خواص ضد التهاب و ضد درد در زمان عادت ماهیانه بانوان اشاره کرد که موجب تسکین درد دل و درد کمر میشود. در کتابهای طب سنتی ذکر شده است که مصرف مداوم گل گاو زبان به مدت پنج روز، باعث شروع خونریزی و عادت ماهیانه در بانوان می شود و این افزایش خونریزی، درد بدن را تسکین و هورمون های بدن را کاهش می دهد که باعث آرامش می شود. البته باید این نکته را هم مدنظر داشت که مصرف مداوم این گیاه ممکن است باعث ایجاد عوارض در برخی افراد شود.
مناسب ترین نوع استفاده از این گیاه، بصورت دوره های پنج روزه است. اما باید بین این دوره ها، یک وقفه سه روزه ایجاد شود تا از عوارض ناشی از مصرف زیاد، جلوگیری شود. در عصر حاضر، زندگی بشر تحت تاثیر تکنولوژی و ماشین قرار گرفته است. این مسئله باعث درگیر شدن افکار انسانها شده و باعث ایجاد استرس و تنش های زیادی در زندگی های افراد می شود و این موضوع، فشار عصبی زیادی را بوجود می آورد.
خاصیت گل گاو زبان به این شکل است که با نوشیدن یک فنجان از آن به راحتی فکر آزاد میشود. این نوشیدنی مناسب با دز کافی، یک داروی گیاهی و یک خواب آور محسوب می شود. امروزه بیماریهای قلبی مانند تپش قلب بسیار شایع شده اند و بیشتر آنها هم منشا عصبی دارند.
دمنوش گل گاو زبان یک نوشیدنی بسیار مناسب برای این نوع از بیماریها که ریشه روانی و عصبی دارند، می باشد. مصرف به اندازه این گیاه می‌تواند فعالیت قلب را تقویت کرده و از تپش قلب ناشی از اختلالات عصبی جلوگیری نماید؛ زیرا پتاسیم و کلسیم موجود در این گیاه دارویی سیستم عصبی را آرام کرده و باعث ارتباط درست و منظم بین سلولهای عصبی می شود.
از دیگر خواص گل گاو زبان می توان به اثر آن برای کاهش وزن اشاره کرد. گل گاو زبان می‌تواند در کاهش وزن و آب کردن چربیهای اضافه بدن، بسیار موثر باشد. با رعایت غذای رژیمی و مصرف روزانه یک فنجان از دمنوش گل گاو زبان، می‌توانید سرعت کاهش وزن خود را بالا ببرید؛ همچنین این گیاه آرامش بخش بوده و باعث کاهش پرخوری های عصبی می شود.
خواص گیاه گل گاو زبان اروپایی: گیاه گل گاو زبان اروپایی دارای خاصیتهای زیادی از جمله ضد التهاب و تسیکن دهندگی می باشد؛ بنابراین به واسطه این خاصیت می توان از آن برای درمان جوشهای پوستی استفاده کرد. همچنین اسید گاما لینولنیک موجود در روغن گل گاو زبان اروپایی، دارای خواص ضد التهابی بوده و به درمان قرمزی پوست و خارش ناشی از اگزما کمک می کند. همینطور از دم کرده این گیاه می‌توان جهت درمان بیماریهای دهان و دندان مانند آفت، جوشهای چرکی و همچنین بیماری های التهاب لثه و دندان استفاده کرد.
گل گاو زبان اروپایی به طور طبیعی دارای خاصیت ادرار آوری و سم زدایی می باشد؛ بنابراین می توان از این گیاه دارویی، برای کمک به کارکرد کلیه ها در دفع سموم بدن استفاده کرد. دمنوش این گیاه به درمان التهاب و ورم کلیه کمک می کند و برای رفع بی اختیاری ادراری مفید می باشد.
یکی دیگر از موارد مصرف این گیاه پر کاربرد، استفاده از روغن آن برای جلوگیری از ریزش مو می باشد. این ماده با از بین بردن عفونت‌های ریشه ای مو، از ریزش مو جلوگیری کرده و همچنین، با تامین چربی مورد نیاز پوست سر، از خشکی بیش از حد و پوسته پوسته شدن یا شوره پیشگیری می کند.
نحوه خشک کردن، بسته بندی و خرید گیاه گل گاو زبان: طبع گیاه گل گاو زبان گرم بوده و به رطوبت بسیار حساس است؛ بنابراین پس از برداشت محصول، باید آن را به روش درست و زیر سایه یا با استفاده از دستگاه های صنعتی مناسب، خشک کرد تا اثری از رطوبت در آن نماند.
گیاه گل گاو زبان پس از برداشت، رطوبت بسیار زیادی دارد و پس از برداشت و برای فروش در بازار، باید دست کم یک سال دوام داشته باشد. به همین دلیل خشک کردن آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
با این وجود، ممکن که پس از پایان فرایند خشک کردن این گیاه، همچنان گیاه به طور کامل خشک نشده باشد و رطوبت در آن باقی مانده باشد؛ از این رو گل گاو زبان باید در کیسه‌هایی نگهداری شود که هوا در آنها به راحتی جریان پیدا کند تا رطوبت اندک محصول از بین رود و دوام آن بیشتر شود.
بهتر است فروشندگان و عرضه کنندگان گل گاو زبان، این محصول را در کیسه هایی از جنس پارچه یا کنف نگه دارند؛ زیرا به ماندگاری بیشتر آن کمک فراوانی می کند و همچنین مصرف کنندگانی که این محصول را در بسته بندی نایلونی خریده اند، بهتر است کیسه را تعویض کرده و محصول را در بسته بندی دیگری مانند پارچه قرار دهند یا نایلون حاوی گل گاو زبان را باز نگه دارند تا هوا در آن به راحتی گردش پیدا کرده و تازگی آن تا مدت بیشتری طول بکشد. خشک کردن صحیح و نگهداری اصولی گل گاو زبان سبب میشود تا این محصول زیبایی ظاهری خود را از دست ندهد و کیفیت آن کاهش پیدا نکند؛ در نتیجه امکان فروش آن برای فروشندگان و مصرف آن برای مشتریان، حداقل تا یک سال پس از برداشت فراهم خواهد شد.
در حال حاضر گیاه گل گاو زبان توسط مراکز فعال در زمینه توزیع انواع گیاهان دارویی با بهترین کیفیت و مناسب ترین قیمت در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد. برای خرید گل گاو زبان به این نکته توجه داشته باشید که قیمت این محصول علاوه بر خصوصیات ظاهری محصول به شهر محل برداشت آن نیز بستگی دارد. بعنوان مثال گل گاو زبان قزوین از سایر نمونه‌های موجود در بازار قیمت بیشتری داشته و البته کیفیت بالاتری نیز دارد.