تکنیک های خلاقیت در تجارت کمک شایانی به عنوان ابزاری برای رشد نوآوری و افزایش توان حل خلاق مسئله می کند. آیا ادامه دادن مسیر گذشتگان برای موفقیت در اقتصاد کفایت می‌کند؟ برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها، ابتدا باید ببینیم خلاقیت در تجارت به چه معناست و بزرگان دین در این باره چه گفته‌اند.
خلاق به چه معناست؟
شخصی گفته کتاب خواندن باعث می‌شود خلاقیت انسان‌ها از بین برود، حتی اگر عالی‌ترین کتاب باشد. اما خلاقیت چه معنایی دارد؟ خلاق از ریشه خلق و به معنای خلق‌کننده بودن است، اما به دلیل اینکه تشدید می‌گیرد، به اسم مبالغه تبدیل می‌شود و بنابراین در زبان عربی به معنای بسیار خلق‌کننده به کار می‌رود؛ یعنی کسی که مدام خلق می‌کند.
خلاقیت از دیدگاه قرآن
خلاق بودن در ذهن مردم بار مثبتی دارد، اما چه کسی گفته که صفت زیاد خالق بودن برای ما مخلوقین خوب است و امتیازی به شمار می‌رود؟ قرآن می‌گوید: «أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخالِقُونَ» (واقعه: آیه ۵۹) آیا شما می‌خواهید خلق‌کننده باشید یا ما خالق هستیم؟ آیا خداوند در این آیه، داشتن صفت خلق‌کنندگی را تشویق کرده یا آن را کوبیده است؟ «أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ» آیا شما می‌خواهید خلق کنید؛ «أَمْ نَحْنُ الْخالِقُونَ» یا قرار است ما خالق باشیم؟ تکلیف را معلوم کنید.
باورهای غلط درباره خلاقیت
ما باورهای غلطی را درست در نظر می‌گیریم و بعد بر اساس آن‌ها گزاره‌هایی هم می‌سازیم؛ مثلا می‌گوییم اگر کتاب بخوانید، خلاقیت شما از بین می‌رود. اما چه کسی گفته خلاقیت صفت خوبی است که بعد بخواهیم نگران از بین رفتن آن باشیم؟ چه کسی گفته ما باید خلاق باشیم؟ ما مخلوق هستیم، نه خالق؛ یعنی ما را خلق کرده‌اند، حقایقی را نیز به ما یاد داده‌اند و خواسته‌اند طبق آن‌ها عمل کنیم. اگر این حقایق حق باشد، خداوند در همان حقایق حقه خودش، آنچه مورد نیاز است، برای ما قرار داده و اگر این حقایق باطل باشد، چرا باید بخواهیم باطلی را دوباره خلق کنیم؟
استفاده از تجربه های دیگران
اگر من سخن حقی را به شما بگویم، چرا باید بر نپذیرفتن آن اصرار کنید و از همین سخن درست استفاده نکنید؟ من این راه را طی کرده‌ام و درستی آن را فهمیده‌ام، دیگران هم در این راه قدم گذاشته‌اند و فهمیده‌اند. اما شما می‌خواهید از این تجربه‌ها استفاده نکنید و خودتان خلاق شوید. سیره گذشتگان و کتاب خدا برای همین است که ما نخواهیم چنین خلاقیت‌هایی به خرج بدهیم، بلکه به گذشتگان و راه حق نگاه کنیم. از ما خواسته‌اند مخلوق باشیم، نه اینکه خالق و خلاق باشیم. به عبارت دیگر از ما خواسته‌اند که حرف‌گوش‌کن باشیم و بعد از اینکه راه درست را به ما نشان دادند، در این راه گام بگذاریم و به سعادت برسیم.
نمونه ای از پرورش خلاقیت در تجارت!
چند سال پیش دستگاهی ساختند که آن را در قبر می‌گذارند و حتی داخل قبر هم تا دو سال قرآن میخواند. چون در دین گفته شده که باید برای مرده قرآن خواند، زندگان هم که نمی‌توانند دائما سر قبر بنشینند و قرآن بخوانند، بنابراین تصمیم گرفتند دستگاهی بسازند و داخل قبر بگذارند تا قرآن بخواند. در سخن امام صادق آمده که باید نزدیک گوش مرده قرآن خوانده شود، بنابراین آن‌ها هم این اختراعشان را درست کنار گوش مرده می‌گذارند، دو سال پشت سر هم قرآن میخواند و هر بار که قرآن را تمام می‌کند، دوباره به ابتدای آن برمی‌گردد. این دستگاه به‌عنوان یکی از طرح‌های خلاقانه جایزه گرفته است.
اما این چه خلاقیتی است؟
نکته اول اینکه، نفْس باید قرآن را بخواند؛ یعنی باید انسان دیگری آن را بخواند تا ثوابی داشته باشد. قرآن خواندن رادیو که فایده‌ای ندارد. نکته دوم، امام صادق فرمود: اگر این مرده کافر باشد، به ازای هر یک از آیاتی که خوانده می‌شود، او را آتش می‌زنند. منادی ندا می‌دهد: دیدی این آیه حق بود و تو آن را انکار می‌کردی؟ «فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْسِبُونَ» (اعراف: آیه ۳۹). امام صادق فرمود: اگر می‌دانید این شخص در دنیا آیاتی از کتاب خدا را قبول نداشته، آن آیه‌ها را بالای سر قبر او نخوانید. اما آن‌ها می‌خواهند این دستگاه را در قبر همه بگذارند.
رابطه خلاقیت در تجارت و بدعت گذاری
پیغمبر فرمود: «من نگران مومنان شما نیستم، چون ایمانشان آن‌ها را حفظ می‌کند. نگران منافقان و کافران شما هم نیستم، چون نفاق و کفرشان آن‌ها را نابود می‌کند. ترس من از بدعت‌هاست». مگر نه اینکه بدعت از ذهن خلاق‌ها نشات می‌گیرد؟ همین خلاق‌ها هستند که مدام چیزهای جدیدی پدید می‌آورند. اما کسانی که مطیع‌اند، چیز جدیدی باب نمی‌کنند، بلکه همانچه پیغمبر قبلا گفته، انجام می‌دهند. در حالی که خلاق‌ها مدام می‌خواهند چیز جدیدی را خلق کنند.