یکی از هنرهای دستی باشکوه با قدمت بسیار زیاد در سرزمین پهناور ،هنردوست و هنرپرورایران،هنر کاشیگری وکاشیکاری ایرانی اسلامی است که با مروری بر آن در طول تاریخ متوجه تغییر و تحول آن خواهیم شد،طبق نظر کارشناسان معماری ریشه هنر کاشیگر و کاشیکاری از سفالگری است.
در مورد تاریخ شروع این هنر در ایران باستان دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛از قدیمی‌ترین آثار به جامانده این دوران می توان به آجرهای لعاب دار معبد چغازنبیل شوش،ستون های مجموعه تخت جمشید و شهر سوخته سیستان اشاره کرد.
پس از ظهور دین مبین اسلام در شبه جزیره عربستان واهمیت وارج نهادن به مقوله علم و دانش وهنر،با ورود هنر کاشیکاری به کشور عراق مقر حکومت بنی عباس شاهد تلفیق معماری ایرانی اسلامی هستیم.
کاشی کاری ایرانی اسلامی
درادامه روند تاریخی و روی کار آمدن سلسله های همچو غزنویان وسلجوقیان شاهد ورود این هنر به بارگاه پادشاهان هستیم؛دراین دوره بیشتر خط کوفی و استفاده از اشکال هندسی دیده می شود.
از اماکن دیگری که هنر کاشیکاری در آن استفاده شد می توان به مساجد،آرامگاه هاوحمام اشاره کرد،دردوره سلجوقی آجرهای لعابی به شکل صلیب وشش ستاره ساخته شد.
می توان به حمام وکیل شیراز،آرامگاه سعدی وحافظ در شیراز،امامزاده محروق وآرامگاه عمر خیام نام برد.
ریشه کلمه "کاشی" از شهر کاشان گرفته شده است و حفاری ها در این منطقه نشان می‌دهد کاشیگری وکاشیکاری از منطقه شروع شده و سپس به شهرهای دیگر راه یافته بطوریکه در حال حاضر شهر اصفهان قطب اصلی صنعت کاشیکاری کشور است و بیشتر استادکاران از این خطه هستند.
پس از حمله ویرانگر چنگیز خان مغول تا مدتی این هنر راکد ماند اما در دوران ایلخانی مجددا به اوج رسید وبیشتر در شرق ایران گسترش یافت،ازجمله آثار آن می توان به مسجد جامع هرات و آرامگاه اسماعیل سامانی در بخارا مثال زد.
روند تکاملی کاشیکاری
پس از دوره ایلخانی وراه یافتن نقوش گل و برگ و حیوان به هنرکاشیگری و کاشیکاری و روی کار آمدن دولت قدرتمندی همچو صفویه،مشاهده می شود که در بازارها،کاروانسراهانیز استفاده شده است.
از آثار مشهور این دوره مسجد شیخ لطف الله در اصفهان ومدرسه چهار باغ است.
در دوران افشاریه و زندیه شاهد رشد این هنر نیستیم، با روی کار آمدن خاندان قاجار و انتقال پایتخت به تهران رو به رشد خوبی دیده می شود .
دانشمندان وریاصیدانان جهان معتقدند هنر کاشیکاری ایرانیان با علم ریاضی وهندسه ارتباط داردو شاهد آن آثار هندسی و منتظم درسر در بازارهای قدیمی ،مساجد و اماکن مذهبی مانند امامزادگان است؛
اقسام مختلف کاشیکاری
این هنر زیبا واصیل به دسته تقسیم می گردد شامل معرق کاری،مقرنس،معقل،هفت رنگ و مشبک است ،بطور گذرا شرح داده می شود.
- معرق کاری:سخت ترین نوع کاشیکاری است، در اینجا کاشی واشکال مختلف آن ریزتر شدند و طرح های هنرمندانه ای خلق شد، رنگ مورد استفاده بیشتر سفید،آبی تیره،فیروزه ای ،سبز وپرتقالی است، نمونه آن مسجد کبود تبریز است.
- کاشی هفت رنگ یا خشت: شامل رنگ های سیاه،سفید،آبی،فیروزه ای،قرمز،زرد و حنایی است، این کاش ها لعابدار و به شکل مربع،مستطیل و شش ضلعی است، قدمت آن از دوره هخامنشیان بوده و سرعت کار با آن بیشتر از معرق است، نمونه آن مسجد جها ر باغ اصفهان است.
- معقل:کاشی های ریز مربع یا مستطیلی است، این سبک مکمل معرق و هفت رنگ است نمونه آن امامزاده صالح است.
- مقرنس:ریشه کلمه آن از واژه قرنیز که یونانی می باشد گرفته شده است؛مصالح آن ترکیبی از گچ و آجر و کاشی است،بیشتر به معنی پله و نردبان است، نمونه آن سر در بازارهای قدیمی و سردر مساجد است.
- مشبک:به معنی شبکه شبکه است،پنجره هائیکه به این سبک ساخته می شود باعث نفوذ نور آفتاب شده و حشرات موذی از آن رانده می شوند.
امروزه به مدد فناوری های جدید مانند نانو به کمک هنر کاشیکاری آمده به طور مثال پودر بند کشی نانو یکی از این موارد است.