در هر مورد از تلف، خسارت دیدگی کالا، مفقودی سقف مسئولیت حمل جاده ای به موجب سی ام آر بررسی می شود و اگر در هر کدام از این موارد شرطی برای دریافت غرامت از حمل کننده جاده ای داشت باید بررسی شود.
در صورت تلف و مفقودی کالا مسئول کیست؟ در خصوص تلف، مفقودی و آسیب دیدگی کالا طبق ماده سیصد و هشتاد و شش قانون تجارت به اندازه ارزش خود کالا حمل کننده مسئول است.
تعریف کلی خسارت و انواع آن در حالت کلی و عمومی، آسیب دیدن کالا را خسارت می گویند. خسارت به دو نوع خسارت مشهود یا آشکار و خسارت پنهان تقسیم می شود.
خسارت مشهود چه نوع خسارتی است؟ خسارت مشهود خسارتی است که گیرنده کالا در هنگام تحویل گرفتن کالا آن خسارت را می تواند ببیند. مانند ریزش مواد از بشکه، شکستن پالت و ریختن مواد، آب دیدگی کارتن های خشکبار مثل انجیر که تحویل گیرنده بسیار آشکار می بیند.
در صورت خسارت مشهود چه کاری انجام می گیرد؟ در این صورت در هنگام تحویل گرفتن کالا در سند حمل درج می کند. گیرنده کالادر هنگام دریافت کالا روی سند حمل به حمل کننده باید رسید دهد.
اگر آسیب دیده باشد و خسارت مشهود داشته باشد بر روی سند حمل یادداشتی می گذارد. به عنوان مثال: هزار بشکه تحویل گرفته از بین هزار بشکه صد عدد آسیب دیده است در یادداشت این مورد را می نویسد و بر روی سند حمل می گذارد.
تعریف خسارت پنهان و مثالی برای آن خسارت پنهان خسارتی است که در هنگام تحویل گرفتن کالا توسط گیرنده کالا قابل تشخیص نیست. به عنوان مثال: پنجاه عدد صندوق ظروف چینی بارگیری کرده است.
هنگام تحویل گرفتن صندوق ها سالم است. در انبار وقتی درب صندوق ها را باز می کند گیرنده متوجه شکسته بودن ظروف می شود.
مثالی دیگر: یک خط تولید (ماشین آلات) بارگیری شده است گیرنده کالا را تحویل می گیرد آسیب دیدگی آشکار نیست در صورت باز کردن بسته بندی متوجه می شود که آسیب دیده است.
با توجه به این که خسارت در هنگام تحویل کالا به گیرنده کالا مشخص نیست و توسط حمل کننده به کالا وارد شده است.این گونه نیست که وقتی برای گیرنده آسیب دیدگی مشهود نیست حمل کننده مسئولیتی نداشته باشد بلکه خسارت هم در حمل بین المللی و هم حمل داخلی پیش بینی شده است.
سقف مسئولیت حمل کننده جاده ای در هر نوع خسارت آشکار و پنهان سقف مسئولیت حمل کننده جاده ای قرار دارد به موجب سی ام آر هشت ممیز سی و سه 13:46 در هر کیلو گرم ناخالص کالا سقف مسئولیت در قبال خسارت پنهان می باشد.
بررسی میزان خسارت به ذینفع در هر نوع خسارتی میزان خسارت وارد شده به ذینفع بررسی می شود. طبق ماده بیست و سه قانون سی ام آر به محل بارگیری رفته و در تاریخ بارگیری قیمت کالا یافت می شود.
یعنی ارزش کالا در زمان و مکان قبول آن برای حمل را از بورس، قیمت روز بازار، کالای مشابه با همان کیفیت پیدا می شود. سقف مسئولیت و میزان خسارت با هم مقایسه می شود هر کدام کمتر بود.
خسارت پنهان و شرط دریافت غرامت در صورت بروز آن در صورت خسارت پنهان شرطی وجود دارد کنوانسیون شرطی قرار داده است که هر خسارتی پنهان نیست به عنوان مثال گیرنده کالا، کارتن ها را تحویل می گیرد بعد از سه روز مدعی می شود که وقتی کارتن ها را تحویل می گرفته آب دیده بود. به هیچ عنوان قابل قبول نیست چرا که آشکار و قابل رویت است.
در حمل بین المللی به موجب بند یک ماده سی CMR، در صورتی که گیرنده، کالا را بدون بررسی کافی وضعیت کالا با حضور حمل کننده یا بدون ارسال حق شرط هایی که حاوی اشاره کلی به فقدان یا خسارت کالا باشد تحویل گیرد، چنین تحویلی اماره مفروض صحت دریافت کالا با وضعیتی که در بارنامه های جاده ای مشروح است، خواهد بود.
یعنی اگر سند حمل را رسید کند بدون این که توضیحی داده باشد فرض بر این است که کالا را همان گونه که در بارنامه قید شده تحویل می گیرد بدون این که خسارتی دیده باشد.
مهلت ارسال اخطار یاد شده در مورد فقدان یا خسارت آشکار هم زمان با با تحویل کالا و در مورد فقدان یا خسارت پنهان حداکثر ظرف هفت روز پس از تحویل به استثنای یک روز تعطیلی پایان هفته و تعطیلات رسمی خواهد بود. در صورت فقدان یا خسارت پنهان حق شرط باید کتبی باشد.
گیرنده کالایی را دریافت کرد و متوجه خسارت پنهان آن شد باید در مدت هفت روز به حمل کننده کتبی اخطار دهد و اعلام کند کالایی که تحویل داده خسارت پنهان داشته است. نکته ای که وجود دارد این است که فقط یک اخطار است و با ادعا اشتباه نگیرید.
نکته دیگری که وجود دارد این است که در صورت فقدان یا خسارت حق شرط باید کتبی باشد چرا که سند حمل بدون توضیحی رسید شده است و گیرنده کالا برای این که بتواند اثبات کند که اخطار را به حمل کننده داده است که راه گریز از مسئولیت خسارت پنهان کالا را برای حمل کننده ببندد.
در حمل داخلی ماده سیصد و نود و یک قانون تجارت، اگر ماله التجاره بدون هیچ قیدی (آسیب دیدگی و رسید بدون توضیح) قبول و کرایه آن تأدیه شود دیگر بر علیه متصدی حمل و نقل دعوی پذیرفته نخواهد شد مگر در مورد تدلیس یا تقصیر عمده به علاوه متصدی حمل و نقل مسئول آواری غیر ظاهر نیز خواهد بود.
در صورتی که مرسل الیه آن آواری را در مدتی که مطابق اوضاع و احوال رسیدگی به مال التجاره ممکن بود به عمل آید و یا بایستی به عمل آمده باشد مشاهده کرده و فوراً پس از مشاهده به متصدی حمل و نقل اطلاع دهد در هر حال این اطلاع باید منتهی تا هشت روز بعد از تحویل گرفتن مال التجاره داده شود. یعنی به محض این که خسارت پنهان را مشاهده کردید به متصدی حمل و نقل باید اطلاع دهید و به موجب قانون تجارت در حمل داخلی هفت روزی که سی ام آر تعیین کرده بود در این جا هشت روز است.
مسئولیت حمل کننده در قبال تلف، خسارت و مفقودی (در حمل داخلی) ماده سیصد و هشتاد و شش قانون تجارت، اگر مال التجاره تلف یا گم شود متصدی حمل و نقل مسئول قیمت آن خواهد بود مگر این که ثابت نماید تلف یا گم شدن مربوط به جنس خود مال التجاره یا مستند به تقصیر ارسال کننده یا مرسل الیه و یا ناشی از تعلیماتی بوده که یکی از آن ها داده اند.
و یا مربوط به حوادثی بوده که هیچ متصدی مواظبی نیز نمی توانست از آن جلوگیری نماید قرارداد طرفین می تواند برای میزان خسارت مبلغی کمتر یا زیادتر از قیمت کامل مال التجاره معین نماید. این ماده از قانون تجارت اختیاری یا تکمیلی است به خاطر این که قرارداد طرفین می تواند برای میزان خسارت مبلغی را معین کند.
ماده سیصد و هشتاد و هشت قانون تجارت، متصدی حمل و نقل مسئول حوادث و تقصیراتی است که در مدت حمل و نقل واقع شده اعم از این که خود مباشرت به حمل و نقل کرده و یا حمل و نقل کننده دیگری را مأمور کرده باشد بدیهی است که در صورت اخیر حق رجوع او به متصدی حمل و نقلی که از جانب او مأمور شده محفوظ است.
ابتدا فرستنده یا صاحب کالا با یک فورواردر، فورواردر با کریر قرارداد می بندد. اگر فورواردر خود وسیله حمل نداشت و از خدمات کریر یا متصدی حمل استفاده کرد باز خود فورواردر مسئول است.
تأخیر در حمل _ مسئولیت حمل کننده در قبال تأخیر و میزان آن در حمل بین المللی ماده نوزده، تأخیر در تحویل وقتی مصداق پیدا می کند که کالا در مهلت توافق شده و یا در صورتی که مهلتی توافق نشده باشد.در مدتی که به طور معمول با در نظر گرفتن شرایط موجود، تحویل نشود و به خصوص در مورد خرده بار، زمان مورد نیاز برای تکمیل ظرفیت در شرایط عادی از مدت معقولی که برای حمل کننده ساعتی در نظر گرفته می شود تجاوز ننماید.
در موارد دیرکرد در صورتی که خواهان ثابت نماید که خسارت هایی از این بابت به او وارد شده است حمل کننده خساراتی را که بیش از کرایه حمل نباشد جبران خواهد نمود.بند سه ماده سی CMR: هیچ گونه غرامتی بابت دیرکرد تحویل پرداخت نخواهد شد، مگر این که حق شرط کتبی به حمل کننده ظرف بیست و یک روز پس از تاریخی که کالا در اختیار گیرنده قرار می گیرد، ارسال شده باشد.
ورود کنوانسیون در چه صورتی ممکن است؟ کنوانسیون ساکت است یعنی با هیچ کدام غیر از تاخیر در حمل کاری ندارد مفهموم تاخیر در حمل این است که حمل کننده در رساندن کالا به دست گیرنده ای که در سند حمل نام او درج شده است تاخیر دارد و به دست گیرنده کالا را دیر می رساند.
مراجعه به قرارداد برای تعیین تاخیر در تحویل برای تعیین دیر رساندن به قرارداد رجوع می شود. قرارداد از حیث تعیین ترانزیت تایم (زمان حمل) به دو صورت می تواند منعقد شود.
نوع اول: زمان حمل را در قرارداد توافق کرده باشند. با شروع آن مشکلی نیست طرفین می توانند در هر مکان و زمانی (مثلا از لحظه بارگیری) قرار دهند. در این مورد که زمان حمل یا ترانزیت تایم توافق شده اگر یک روز هم کامیون به مقصد دیر برسد تاخیر اتفاق افتاده است.
نوع دوم: در قرارداد مدت تعیین نشده باشد. یعنی حمل کننده در چند ساعت، روز، هفته به دست گیرنده برساند. در این مورد که قرارداد ساکت است زمان حمل باید متعارف باشد یعنی تفاوت فاحشی با دیگر حمل کنندگان ساعی نداشته باشد در غیر این صورت تاخیر حادث شده است.
مثال: حمل کننده ای از تهران به مقصد استانبول ترکیه بارگیری می کند شش روزه کالا را می رساند حمل کننده دیگری بارگیری می کند و هشت روزه می رساند پس زمان متعارف برای حمل یک کالا از تهران تا استانبول بین شش تا هشت روز است و دیرتر از آن تاخیر اتفاق افتاده است.
تغییر زمان متعارف تحویل بنا به چه شرایطی است؟ البته باید این نکته را در نظر داشته باشید که بنا به شرایط تغییر کند بعضی مواقع در مرز خروجی ترافیک سنگین است و برای خروج از مرز چند روز در صف معطلی دارد یا در فصول مختلف سال بنا به جاده که ممکن است بسته باشد و متوقف می شود و زمان تحویل کالا تغییر می کند.
موارد تاخیر در مراحل مختلف بارگیری تا رسیدن به دست گیرنده 1. تاخیر در رسیدن کامیون به محل بارگیری است. 2. تاخیر پس از بارگیری و رسیدن کامیون به محل گمرک و انجام تشریفات گمرکی است. 3. تاخیر پس از انجام تشریفات گمرکی در مبدأ و رسیدن آن به مرز خروج است. 4. تاخیر در دیر رساندن کالا به دست گیرنده است.